Wycena aktywów w czasie obowiązywania stanu epidemii i spowolnienia gospodarczego. Cz. 2.

Piotr STASZKIEWICZ
Audit Partner w RSM Poland

W poprzednim artykule skupiłem się na wycenie aktywów wg fair value w dobie recesji gospodarczej, niepewności co do przyszłości spółek czy ograniczonej wymiany informacji w kontekście założeń MSSF 13. A co z innymi aktywami i ich wyceną, do której MSSF 13 nie ma zastosowania? Wbrew pozorom jest ich całkiem sporo.

Zapasy

Przy wycenie zapasów z pomocą przychodzi nam MSR 2. Wskazano w nim, że zapasy muszą zostać wycenione w niższej wartości spomiędzy kosztu i wartości możliwej do realizacji (uzyskania), tłumacząc dosłownie z języka angielskiego. Chodzi oczywiście o net realisable value czyli – tak wszystkim młodym audytorom znane – NRV. NRV to oszacowana cena sprzedaży w toku prowadzonej zwykłej działalności pomniejszona o koszty wykończenia/kompletacji oraz przygotowania/doprowadzenia zapasów do zbycia. I z pewnością młodzi audytorzy będą się przyglądać w trakcie „testu NRV”, czy aby na pewno cena sprzedaży nie była wyższa niż wykazana wartość zapasu w bilansie na dzień bilansowy…

Czego zatem dopilnować, gdy wyceny dokonujemy w rzeczywistości opanowanej przez COVID-19 i dekoniunkturę?

Na pewno należy mieć na uwadze tendencję spadkową cen na podobne towary/wyroby gotowe na rynku. A także na – bardzo często będący praprzyczyną spadku cen – zredukowany popyt na towary. Dodatkowo należy przyjrzeć się alokacji kosztów pośrednich – ich przyporządkowanie do wyprodukowanych jednostek zapasów może być trudne, w szczególności w zakresie zmiennych kosztów pośrednich. Warto również przeanalizować zagadnienie aktywowania stałych kosztów pośrednich – w tym wypadku, przy braku wykorzystania zdolności produkcyjnych na normalnym poziomie, koszty te powinny zostać rozpoznane od razu w rachunku zysków i strat. Wskazuje na to także Ustawa o rachunkowości, o czym gros spółek zapomina. Dla wyjaśnienia, za normalny poziom wykorzystania zdolności produkcyjnych uznaje się przeciętną, zgodną z oczekiwaniami w typowych warunkach, wielkość produkcji za daną liczbę okresów lub sezonów, przy uwzględnieniu planowych remontów.

Aktywa do zbycia

Będąc przy aktywach zbywanych w toku normalnej działalności, nie sposób nie wspomnieć także o zbywanych nieobrotowych aktywach, a przede wszystkim o rzeczowych aktywach trwałych. W trakcie spowolnienia gospodarczego, częściej niż zazwyczaj, podmioty gospodarcze stają przed koniecznością pozbycia się mniej lub całkowicie nieprzydatnych aktywów, w związku z czym powinny pamiętać o prawidłowym zastosowaniu MSSF 5 – Aktywa trwałe do zbycia oraz działalność zaniechana i związanej z nim wyceną.

Utrata wartości aktywów

W przedmiocie aktywów, co do których jednostka nie ma sprecyzowanego planu zbycia, istotną kwestią wydaje się być analiza przesłanek wskazujących na utratę wartości tego aktywa. Mowa tu o potencjalnym teście wskazującym tę utratę, z ang. impairment. Testowi „na impairment” poświęcono odrębny standard, MSR 36 – Utrata wartości aktywów. Samo spowolnienie gospodarcze może być uzasadnioną podstawą do przeprowadzenia testu, w którym wartość bilansową aktywów porównujemy z wartością odzyskiwalną, czyli wyższą spomiędzy wartości godziwej pomniejszonej o koszty zbycia i wartości użytkowej, czyli bieżącej szacunkowej wartości przyszłych przepływów pieniężnych, których uzyskania oczekuje się z tytułu dalszego użytkowania składnika aktywów lub ośrodka wypracowującego środki pieniężne. Nie unikniemy tu dylematów związanych ze zmiennością stóp procentowych, prawdopodobieństwem przepływów pieniężnych czy wyborem techniki do wyceny wartości godziwej, o czym wspominałem w poprzednim artykule. Dodatkowo, test na utratę wartości goodwillu czy wartości niematerialnych może przysporzyć większych problemów z racji trudności z pozyskaniem danych do analizy.

Również dla innych aktywów niematerialnych recesja gospodarcza może skutkować koniecznością wykonania dodatkowych procedur lub wpływać na testy co do przyszłych korzyści. Spójrzmy chociażby na kwestię aktywowanych kosztów prac rozwojowych. Jak wiadomo, koszty prac rozwojowych (nie mylić z pracami badawczymi, których to koszty zawsze są rozpoznawane od razu w rachunku wyników) mogą być skapitalizowane. Niemniej, zarówno Ustawa o rachunkowości, jak i MSR 38 podają szereg warunków, które muszą zostać spełnione, aby móc koszty prac rozwojowych skapitalizować. Wg MSR 38 koszty prac rozwojowych mogą zostać aktywowane i następnie odnoszone w koszty poprzez amortyzację, jeśli jednostka może udowodnić m.in.:

• zdolność, z technicznego punktu widzenia, ukończenia składnika wartości niematerialnych tak, aby nadawał się do użytkowania lub sprzedaży;
• możliwość wiarygodnego ustalenia nakładów poniesionych w czasie prac rozwojowych czy
• dostępność środków technicznych, finansowych i innych, które mają służyć ukończeniu prac rozwojowych oraz użytkowaniu lub sprzedaży składnika wartości niematerialnych.

No i właśnie w dobie epidemii mogą się pojawić problemy, aby np. zabezpieczyć finansowo naszą inwestycję czy też może się okazać, że otrzymanie środków technicznych niezbędnych do wykończenia prac jest niewykonalne, itp. Dlatego, o czym wspominałem w części 1 rozważań o wycenie aktywów w czasie obowiązywania stanu epidemii, zmienność rynku lub popytu może się okazać kluczowa przy wycenie także w wypadku wartości niematerialnych.

Kontynuując temat wyceny w okresach pogorszonej koniunktury, chciałbym także zasygnalizować, że, w odniesieniu do znacznego wzrostu ryzyka kredytowego (SICR – z ang. significant increase in credit risk), jednostki zobowiązane są do rozpoznania odpisu aktualizującego w wysokości oczekiwanych strat kredytowych w całym okresie życia instrumentu finansowego (w tym należności). Rada (RMSR) oraz lokalne nadzory bankowe wydały wytyczne na temat tego, w jaki sposób należy uwzględnić kryteria jakościowe w celu oceny SICR w świetle odroczenia kredytu, naruszenia kowenantów i innej pomocy udzielonej pożyczkobiorcom przez pożyczkodawców w obecnym środowisku COVID-19. Z COVID-19 i spowolnieniem gospodarczym związane są także odpowiednie ujawnienia, w tym w kwestii zmiany ustalania SICR, ujawnienia uwzględniające ewentualne rządowe pakiety pomocowe (i ich wpływ) i długoterminowe wskaźniki makroekonomiczne. Jest zatem nad czym się głowić i co opisywać.

Kończąc wątek poświęcony wycenie aktywów w dobie COVID-19 i następującego spowolnienia gospodarczego, chciałabym przyjrzeć się środkom trwałym w leasingu.

Środki trwałe w leasingu

Jak wskazywaliśmy w cyklu postów o MSSF 16, aktywa w leasingu muszą zostać wycenione początkowo wg wartości zobowiązania z tytułu leasingu przy uwzględnieniu:

• jakiejkolwiek płatności leasingowej dokonanej w momencie zawarcia umowy lub na chwilę przed, pomniejszonej o wszelkie otrzymane zachęty;
• wszelkich kosztów początkowych poniesionych przez leasingobiorcę;
• szacunkowych wartości przyszłych kosztów demontażu, które są po stronie leasingobiorcy w związku ze składnikiem aktywa, którego umowa leasingowa dotyczy i które mają na celu przywrócenie miejsca, w jakim jest zlokalizowany składnik aktywów.

Z kolei wartość zobowiązania powinna zawierać wszystkie elementy stałe (opłaty), które leasingobiorca jest zobowiązany płacić. Jeśli korzystający jest także zobligowany do zapłaty ceny wykonania opcji (opcja zakupu), to ją również należy uwzględnić w wycenie. Dodatkowo należy wziąć pod uwagę opłaty zmienne, oparte na indeksie lub stopie. Oczywiście tak wyliczona wartość zobowiązania podlegać będzie dyskontu, którego stopę – na co zwróciłem uwagę powyżej – w dobie recesji gospodarczej  będzie trudniej ustalić.

A co w przypadku, kiedy umowy leasingowe zostają aneksowane: płatności odraczane, umowy skracane a część przedmiotu leasingu zmniejszona? Pamiętając, że zmiana stopy procentowej, w oparciu o którą kalkulowane są odsetki dla leasingodawcy, czy też zmiana indeksu (np. poziom inflacji), w oparciu o który kalkulowane są płatności leasingowe, są częścią zmiennych opłat, nie będziemy czynić ich przedmiotem dalszych rozważań. Ich zmiana powoduje jedynie konieczność korekty zobowiązań pozostałych do zapłaty oraz odpowiednio aktywów z tytułu prawa do użytkowania. Natomiast gdy dochodzi do zmiany ustalonych warunków umownych, to zgodnie z MSSF 16 leasingobiorcy muszą rozważyć każdorazowo modyfikację kontraktu pod kątem:

• ewentualnego odrębnego kontraktu leasingu;
• zmiany w ujęciu księgowym obecnego istniejącego kontraktu leasingowego.

COVID-19 a korekty umów leasingowych

W dobie koronawirusa zrodziła się wątpliwość, czy odroczenie przychodów tudzież inna zmiana umowna stanowi modyfikację, która wymuszałaby korektę prawa do użytkowania aktywów i zobowiązań z tytułu leasingu? Rada ds. Międzynarodowych Standardów, która otrzymała wiele zapytań w tym temacie i której zgłaszano praktyczne trudności co do korekty warunków umów leasingowych jak i korekty wartości zobowiązań i prawa do użytkowania aktywów w wyniku modyfikacji umowy, wydała draft pisma (ED/2020/2 Covid-19-Related Rent Concessions (Proposed amendment to IFRS 16)), a następnie zmianę do MSSF 16 wskazującą na zwolnienie leasingobiorców z konieczności traktowania zmian umownych wskutek następstw COVID-19 jako zmian „modyfikujących umowę” i nakładających obowiązek odpowiednich korekt księgowych wartości zobowiązania z tytułu leasingu i wartości prawa do użytkowania aktywów. Innymi słowy, zmiany umowne dotyczące m.in. zawieszenia płatności, powstałe w wyniku sytuacji związanej z COVID-19, byłyby co do zasady zmianami niemodyfikującymi kontrakt w rozumieniu MSSF 16. Niebawem przeczytają Państwo więcej na ten temat na blogu RSM Poland.

Podsumowanie

Bieżący czas jak widać za oknem nie jest łatwy nie tylko dla sprzedawców, logistyków, dyrektorów zarządzających większych podmiotów, ale także dla osób zajmujących się na co dzień sprawozdawczością finansową. Czeka ich nie lada wyzwanie. O ile techniczne „rozpracowanie” MSSF w tej innej rzeczywistości będzie kwestią czasu, o tyle pozyskanie odpowiednich danych do zastosowania poszczególnych standardów może bardzo często okazać się trudne lub nawet niewykonalne w praktyce. Czas pokaże, a my na bieżąco będziemy informować Państwa o zgłaszanych nam wątpliwościach oraz naszych podpowiedziach.