Wyrok TSUE: VAT od „pustych” faktur zapłaci podmiot, który faktycznie je wystawił

Czas czytania: 3 minuty.

30 stycznia 2024 r. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wydał wyrok w sprawie C 442/22, dotyczącej sporu polskiego przedsiębiorcy z fiskusem. Trybunał rozstrzygał w kwestii odpowiedzialności za wystawianie tak zwanych „pustych” (czyli fałszywych, nie dokumentujących rzeczywistych zdarzeń gospodarczych) faktur. TSUE uznał, że w sytuacjach, w których dochodzi do ewidentnych oszustw dokonywanych przez pracowników, przedsiębiorcy nie mogą być uznani za wystawcę faktury VAT w rozumieniu art.108 ust. 1 ustawy o VAT oraz art. 203 dyrektywy Rady 2006/112/WE. 

Istota sporu – odpowiedzialność za VAT wynikający z pustych faktur

W omawianym przez nas przypadku spór z fiskusem prowadziła spółka działająca w branży sprzedaży paliw. Pracownica tej spółki, zatrudniona na stanowisku kierowniczki jednej ze stacji benzynowych, przez ponad cztery lata wystawiała fałszywe faktury dokumentujące sprzedaż paliwa. 

Podstawę do wystawienia faktur stanowiły paragony wystawiane na rzecz osób fizycznych, które wcześniej dokonały zakupu paliwa na stacji. Pracownicy stacji paliw zbierali wyrzucone przez klientów do śmietnika paragony, a następnie przekazywali je kierowniczce, która – w zamian za korzyści materialne – wystawiała zbiorcze faktury dla podmiotów, które następnie z tych faktur odliczały VAT. 

Skarbówka wykryła ten proceder i wydała decyzję określającą spółce wysokość VAT należnego. Zdaniem fiskusa spółka nie dochowała należytej staranności, ponieważ kierowniczka miała możliwość wystawiania faktur poza systemem informatycznym, co oznacza niedbalstwo ze strony przedsiębiorstwa. 

Spółka sprzeciwiła się decyzji argumentując, że to nie ona, lecz pracownica, którą po wykryciu procederu zwolniono dyscyplinarnie, odpowiada za wystawianie fałszywych faktur. Sprawa trafiła aż do Naczelnego Sądu Administracyjnego, który postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z dwoma pytaniami prejudycjalnymi dotyczącymi wykładni art. 203 dyrektywy VAT: 

1. Czy w sytuacji, w której pracownik bez wiedzy i zgody pracodawcy wystawił fałszywą fakturę, na której wykazał dane pracodawcy jako podatnika, za osobę zobowiązaną do zapłaty VAT należy uznać pracodawcę, czy pracownika? 
2. Czy dla rozstrzygnięcia, kto ma obowiązek zapłaty podatku VAT od pustej faktury istotne jest ustalenie czy pracodawcy można zarzucić brak zachowania należytej staranności? 
    

Rozstrzygnięcie: pracodawca nie musi ponosić negatywnych konsekwencji, VAT od pustych faktur może być ściągany od pracownicy

Zdaniem TSUE do zapłaty VAT zobowiązana jest osoba, która wykazuje VAT należny na fakturze, przy czym niekoniecznie musi to być podmiot, którego dane – bez jego wiedzy i zgody – zostały umieszczone na tej fakturze jako dane wystawcy. 

W przedmiotowej sprawie do zapłaty VAT jest zatem zobowiązana kierowniczka stacji, która w sposób nieuprawniony posłużyła się danymi swojego pracodawcy i która wystawiała faktury dokumentujące fikcyjną sprzedaż. Jednocześnie Trybunał podkreślił, iż spółka powinna podjąć wszelkie działania zmierzające do ustalenia, czy nie bierze udziału w oszustwie. 

TSUE zwrócił też uwagę, że granice działań podejmowanych przez podmiot, aby wykryć oszustwa podatkowe, powinny być wyznaczane w sposób racjonalny. To do sądu krajowego należy ocena czy spółka nie kontrolowała swoich pracowników lub też czy nie uczestniczyła w oszustwie, jednakże fiskus nie może obarczać przedsiębiorców odpowiedzialnością za VAT wynikający z pustych faktur w sposób bezrefleksyjny, konieczne jest udowodnienie podatnikowi braku zachowania należytej staranności. 

Wpływ wyroku TSUE na sytuację polskich podatników – aby obarczyć odpowiedzialnością, trzeba udowodnić winę 

Z wyroku TSUE jasno wynika, że spółka odpowiada za VAT wynikający z pustej faktury tylko wówczas, gdy jej celem było popełnienie podatkowego oszustwa lub gdy nie sprawowała kontroli nad księgowością w firmie. Jeśli puste faktury wystawiane były przez pracownicę, która czerpała z tego korzyści majątkowe i która posługiwała się danymi swego pracodawcy w sposób nieuprawniony, to na niej ciąży odpowiedzialność w VAT. Tym samym TSUE jasno określił, że sądy nie mogą „z góry” obarczać odpowiedzialnością w VAT przedsiębiorcy, który widnieje na pustych fakturach jako ich wystawca, a każdą sprawę należy badać indywidualnie.

Polski fiskus często posługuje się pojęciem należytej staranności, nie precyzując przy tym, czym ona jest, jakie są jej ramy, a wymagania stawiane przez polskich urzędników przedsiębiorcom często są wygórowane. Tezy zawarte w wyroku TSUE mogą stanowić dla podatników istotny argument, bardzo przydatny w ewentualnych sporach z polskim fiskusem. Trybunał w wydanym wyroku wyraźnie bowiem zwraca uwagę na fakt, iż dochowanie należytej staranności to wykonanie przez podmiot gospodarczy działań, których można od niego racjonalnie wymagać. Właśnie ta racjonalność wymagań jest czymś, czego często brakuje polskiemu fiskusowi, dlatego też wyrok TSUE należy odczytywać jako korzystny z punktu widzenia interesu podatników.