Co to jest due diligence? Najważniejsze informacje o badaniu przejmowanych przedsiębiorstw

W artykule odpowiadamy na pytania:

• Na czym polega due diligence?
• Co jest sprawdzane w ramach due diligence?
• Czym due diligence finansowe różni się od podatkowego, prawnego lub komercyjnego?
• Jak przebiega badanie due diligence?

Badanie due diligence to – obok umowy inwestycyjnej – jeden z najważniejszych elementów procesów inwestycyjnych mających na celu nabycie innego podmiotu. Przeprowadzona dokładnie i skrupulatnie analiza przedsiębiorstwa pozwala potencjalnym kupującym na weryfikację deklaracji sprzedającego, odpowiednie zidentyfikowanie potencjalnych ryzyk planowanej transakcji oraz – w razie wykrycia czynników potencjalnie uniemożliwiających zawarcie umowy (ang. „deal breaker”) – na ewentualne odstąpienie od transakcji.

Definicja due diligence

Wyrażenie „due diligence” oznacza należytą staranność. Staranność ta jest niezbędna przede wszystkim podczas zbierania i analizowania danych lub dokumentów potrzebnych do określenia faktycznego stanu przejmowanego podmiotu (ang. „target”). 

Początków koncepcji należytej staranności w odniesieniu do podmiotów finansowych należy upatrywać w amerykańskiej Ustawie o Papierach Wartościowych z 1933 r. (Securities Act of 1933). W ramach tej ustawy na podmioty wprowadzające do publicznego obrotu papiery wartościowe nałożono wymóg przekazywania interesariuszom uczciwych i wiarygodnych informacji. 

Obecnie pojęcie due diligence związane jest głównie z możliwie dokładną analizą targetu w celu wyrównania dostępu do informacji pomiędzy sprzedającym a kupującym. Podstawą due diligence jest niezależność, bezstronność oraz ekspercka wiedza osób wykonujących prace na takim projekcie. Trzymanie się takich wymogów zmniejsza ryzyko zakwestionowania wyników badania due diligence przez którąkolwiek ze stron transakcji. 

Należy pamiętać, iż due diligence stanowi tylko część całego procesu inwestycyjnego. W zależności od sposobu jego przeprowadzenia, stadia procesu (oraz związane z nimi dokumenty) mogą się zmieniać, jednakże zwykle przed rozpoczęciem due diligence dochodzi do podpisania listu intencyjnego (ang. „Letter of Interest”, „LOI”). 

Due diligence jest najczęściej ostatnim etapem działań wykonywanych przed transakcją i po jego zakończeniu dochodzi do negocjacji ostatecznych warunków oraz podpisania umowy inwestycyjnej. 

Zasady due diligence

Z uwagi na umiejscowienie due diligence w procesie transakcyjnym – oraz asymetrię w dostępie do informacji – ważne jest stosowanie następujących zasad:

1. Osoby zaangażowane w proces powinny być niezależne i bezstronne. Zaangażowanie do due diligence ekspertów niezwiązanych z żadnym z uczestniczących w transakcji podmiotów pozwoli uzyskać obiektywny obraz targetu, dzięki czemu możliwość podważenia wyników badania przez którąkolwiek ze stron będzie znacznie mniejsza,
2. Due diligence powinno obejmować możliwie dłuższy horyzont analiz. W praktyce najczęściej minimalnym okresem poddawanym badaniu jest okres ostatnich 3 lat. Taki zakres pozwoli na analizę stanu targetu przed rozpoczęciem rozmów o potencjalnej transakcji.
3. Wszelkie informacje przekazywane w trakcie due diligence stanowią najczęściej tajemnicę targetu i powinny być chronione. Podpisanie umowy NDA i zachowanie poufności danych ma szczególne znaczenie w przypadku targetów działających w sektorach uznawanych za wrażliwe na wyciek informacji lub gdy potencjalny inwestor i target działają w tej samej branży.

Kto przeprowadza badanie due diligence?

Due diligence, niezależnie od jego typu, wymaga od przeprowadzającego analizę zespołu specjalistycznej wiedzy w danym obszarze. Dodatkowo, aby wyniki due diligence były uznane za wiarygodne przez obie strony transakcji, wykonujący due diligence specjaliści powinni być niezależni od pozostałych uczestników procesu. 

Ponadto, z uwagi na to, że terminy na wykonanie due diligence są najczęściej bardzo napięte, od podmiotu wykonującego tę usługę wymaga się posiadania odpowiednio dużego zespołu, który może zostać oddelegowany do wykonania danego projektu. 

Wykonanie due diligence najlepiej powierzyć firmie doradczej lub kancelarii prawnej, przy czym ważne jest, aby wybrany podmiot znał sektor, w którym działa target transakcji. 

W przypadku due diligence operacyjnego lub technicznego/technologicznego warto wspierać się wiedzą specjalistów z danej branży. Inwestor branżowy powinien wykorzystać swoją znajomość danego rynku i stworzyć wewnętrzny zespół due diligence koordynujący, kontrolując lub wręcz wykonujący due diligence w najbardziej specjalistycznych obszarach.

Obszary i zakres badania due diligence

Należy pamiętać, iż każdy proces due diligence jest unikalny i jego specyfika zależy zarówno od targetu, jak i potencjalnego kupującego.

W przypadku małego podmiotu oraz inwestora działającego w tej samej branży liczba obszarów wymagających sprawdzenia może być istotnie mniejsza niż w przypadku dużej międzynarodowej grupy przejmowanej przez inwestora finansowego. Przed rozpoczęciem prac zespół due diligence powinien określić obszary, które należy sprawdzić, oraz wyznaczyć zakres czasu, za jaki takie analizy będą przeprowadzane. 

W przypadku angażowania zespołów, w ramach których współpracować będą ze sobą specjaliści z różnych firm doradczych i kancelarii prawnych, lub rozmaici zewnętrzni eksperci z danej dziedziny, ważne jest, aby inwestor wyznaczył zespół odpowiedzialny za pokrycie wszystkich obszarów badania i koordynację prac.

Etapy due diligence

Podpisanie listu intencyjnego (lub inna forma potwierdzenia intencji) pozwala przygotowującym się do przeprowadzenia transakcji inwestorom na rozpoczęcie fazy due diligence. Istotnym jej punktem jest odpowiednie zaplanowanie obszarów i zakresu badania. Następnie należy sporządzić listy zapotrzebowania na dokumenty oraz dostarczyć je odpowiednim zespołom pracującym nad transakcją ze strony targetu. 

Dostarczone przez target transakcji dokumenty powinny być przeanalizowane przy zastosowaniu profesjonalnego sceptycyzmu, a później potwierdzone z innymi źródłami. Ważnym etapem due diligence jest rozmowa z kierownictwem (ang. „Management session”) oraz kierownikami odpowiednich działów (ang. „Expert session”) targetu. Z uwagi na konieczność przeprowadzenia analiz na danych (oraz znalezienia obszarów do omówienia), sesje te odbywają się przeważnie w drugiej połowie czasu trwania procesu due diligence; należy jednak zauważyć, iż nie ma zasady co do terminu wyznaczania sesji spotkań, a spotkań w danym zakresie może być więcej niż jedno – wszystko uzależnione jest od specyfiki procesu. 

Finalnym etapem due diligence jest zaprezentowanie wyników analizy potencjalnemu inwestorowi. Na tym etapie przedstawia się zarówno znaleziska i wyliczenia ujęte w raporcie due diligence, jak i obserwacje oraz informacje „miękkie”, które zostały pozyskane w trakcie przeprowadzania due diligence. Jak zaznaczono wcześniej, zakończenie wszystkich typów due diligence jest dopiero początkiem dalszych prac nad transakcją – takich jak proces uzgodnienia warunków sprzedaży (w tym ceny) oraz zamknięcia transakcji (ang. „closing”).

Rozliczenie kosztów due diligence

Wysokość kosztów doradztwa zależy od wielu czynników, choć głównie wpływają na nie wielkość targetu oraz stopień skomplikowania prac. Dodatkowo, ponadstandardowe wydłużenie okresu czasowego, za jaki przeprowadzana ma być analiza, może dodatkowo wpłynąć na podwyższenie ceny. 

Co do zasady za due diligence płaci potencjalny kupujący, co pozwala utrzymać niezależność doradców wobec analizowanego targetu. Jednakże możliwe są sytuacje, w których koszty due diligence ponosi target – przykładem takiej sytuacji jest raport vendor due diligence.

Podsumowanie – jakie korzyści daje przeprowadzenie badania due diligence?

Badanie due diligence pozwala na niezależną ocenę potencjalnej inwestycji i nakreśla ryzyka obecne w targecie lub mogące się zmaterializować w związku z transakcją. Przeprowadzona przez profesjonalistów analiza pozwala także na potwierdzenie deklaracji oraz danych przekazywanych przez sprzedającego na początku transakcji. Wreszcie, dodatkowo, badanie wyrównuje wiedzę o stanie targetu między sprzedającym a kupującym – choć należy pamiętać, iż due diligence nie daje gwarancji wykrycia wszystkich błędów czy ryzyk.

Oczywiście, korzyści współpracy z doświadczonymi doradcami jest znacznie więcej, a każde badanie due diligence może być dodatkowo dostosowane do indywidualnych potrzeb danego klienta. Jeśli są Państwo zainteresowani tym, jak dokładnie wspieramy naszych klientów i co oferujemy, zachęcamy do skontaktowania się z naszym zespołem – chętnie odpowiemy na wszelkie pytania.