Reorganizacja spółek: na czym polegają procesy przekształcenia, połączenia oraz podziału firm i dlaczego warto je przeprowadzać?

W artykule odpowiadamy na pytania:

• Na czym polegają procesy przekształcenia, połączenia oraz podziału spółek?
• Jakie spółki mogą brać udział w poszczególnych procesach reorganizacyjnych?
• Czym jest sukcesja uniwersalna praw i obowiązków oraz jak działa zasada ciągłości podmiotowej spółki przekształcanej?
• Co zmieniła nowelizacja kodeksu spółek handlowych z 15 września 2023 r. i jakie możliwości niesie ona dla polskich oraz zagranicznych przedsiębiorców?

Reorganizacja biznesu, choć często wymaga dużo pracy, pozwala przedsiębiorcom rozwiązać wiele problemów i zyskać nowe szanse na rozwój firmy. Aby jednak proces przekształcenia, połączenia lub podziału spółki się powiódł, należy się dobrze przygotować i opracować odpowiedni plan działania. Jakie są najważniejsze zasady reorganizacji ujęte w polskim kodeksie spółek handlowych? W jakim przypadku dopuszczona jest możliwość zmiany formy prawnej? By odpowiedzieć na te i inne pytania przyjrzymy się kluczowym pojęciom i obowiązującym regulacjom.

Ogólna charakterystyka procesów przekształcenia, połączenia oraz podziału spółek

Procesy przekształcenia, połączenia oraz podziału spółek są – z uwagi na swoją rolę – powszechnie nazywane zbiorczo procesami reorganizacji. 

Podjęcie tych działań wiąże się najczęściej z chęcią dostosowania struktury prowadzonego biznesu (w ramach pojedynczej spółki lub całej grupy spółek) do zmieniających się przepisów lub warunków rynkowych. Przedsiębiorcy mogą dążyć do osiągnięcia tego np. poprzez odpowiednią dywersyfikację ryzyka, konsolidację kapitału lub zmianę formy prawnej na taką, która odpowiadać będzie najbardziej aktualnym potrzebom właścicieli. 

Szczegółowy opis każdego z możliwych do przeprowadzenia procesów reorganizacji biznesu jest niewątpliwie tematem na niejedną osobną publikację, zatem w tym miejscu warto przede wszystkim wyjaśnić pokrótce, że:

• w przypadku przekształcenia dochodzi do zmiany formy prawnej spółki (np. ze spółki komandytowej na spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością);
• w procesie połączenia, w zależności od przyjętego wariantu:
  • jedna spółka przejmuje drugą, lub
  • uczestniczące w połączeniu spółki tworzą wspólnie jeden, zupełnie nowy, podmiot;
• w wyniku podziału dochodzi do przeniesienia części lub całości majątku spółki na inne (istniejące lub nowopowstałe) spółki.

Pomimo różnych skutków, poszczególne procesy reorganizacji mają dość zbliżony do siebie charakter. Przede wszystkim kluczowym dla ich przebiegu dokumentem jest stosowny plan (odpowiednio – plan przekształcenia, plan połączenia, plan podziału), zawierający najważniejsze założenia całego procesu. 

Plan ten powinien zostać z odpowiednim wyprzedzeniem przekazany wspólnikom – w formie ogłoszenia (w przypadku połączenia lub podziału spółki) lub zawiadomienia (w przypadku przekształcenia spółki). Dopiero po sporządzeniu planu i zawiadomieniu wspólników (oraz po upływie terminu wskazanego w treści ogłoszenia / zawiadomienia) możliwe jest podjęcie stosownych uchwał przez wspólników spółki (po podjęciu których reorganizowany podmiot jest zobowiązany do złożenia stosownego wniosku do Krajowego Rejestru Sądowego). 

Uwaga! Procesy połączenia oraz podziału (a także niektóre procesy przekształcenia) wymagają co do zasady, aby wspólnicy spółki, przed podjęciem właściwej uchwały, zlecili badanie planu biegłemu rewidentowi. W większości sytuacji podmiot może jednak – na podstawie decyzji wspólników – pominąć ten etap.

Ostatecznie każdy proces reorganizacji należy zakończyć uzyskując konstytutywny wpis do Krajowego Rejestru Sądowego; prościej rzecz ujmując, proces można uznać za skutecznie przeprowadzony dopiero z chwilą dokonania stosownego wpisu. 

Warto również wziąć pod uwagę, że wszystkie procesy przekształcenia, połączenia i podziału spółek niosą za sobą zazwyczaj także implikacje podatkowe, wobec czego na uczestników procesu reorganizacji może spaść konieczność wywiązania się z dodatkowych obowiązków w zakresie raportowania schematów podatkowych.

Kto może wziąć udział w poszczególnych procesach reorganizacji?

To, czy dany podmiot może przeprowadzić dany proces reorganizacji, zależy od rodzaju postępowania. Przed 15 września 2023 r. sytuacja przedstawiała się następująco:

• proces przekształcenia możliwy był do przeprowadzenia w przypadku każdej spółki prawa handlowego;
• podziałowi podlegać mogły wyłącznie spółki kapitałowe (tj. spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, prosta spółka akcyjna i spółka akcyjna);
• w przypadku połączenia możliwe były zaś trzy konfiguracje:
  • połączenie spółek kapitałowych,
  • połączenie polegające na przejęciu przez spółkę kapitałową spółki osobowej (tj. spółki jawnej, spółki partnerskiej, spółki komandytowej lub spółki komandytowo-akcyjnej),
  • połączenie spółek osobowych, w wyniku którego powstawała nowa spółka kapitałowa.

W przypadku przekształceń przepisy kodeksu spółek handlowych dopuszczały (i dopuszczają nadal) także możliwość przekształcenia spółki cywilnej w spółkę prawa handlowego (w procedurze takiej, jak dla spółek prawa handlowego), jak również przekształcenie jednoosobowej działalności gospodarczej w jednoosobową spółkę kapitałową – ten rodzaj przekształcenia podlega odrębnym przepisom, które wykazują jednakże pewne podobieństwa do przepisów regulujących przekształcenie spółek¹.

Pomimo wskazanego powyżej szerokiego wachlarza możliwości, przepisy polskiego prawa nie zezwalają na przekształcenie w spółkę prawa handlowego oddziału przedsiębiorcy zagranicznego.

Choć instytucje sukcesji uniwersalnej oraz ciągłości podmiotowej spółki przekształcanej różnią się nieco w wymiarze teoretycznym, w praktyce ich konsekwencje pozostają zbliżone: po dokonaniu procesu reorganizacji „nowa spółka” (tj. w zależności od procesu – spółka przekształcona, spółka przejmująca lub nowopowstała) jest właścicielem praw i obowiązków spółki „starej” (przekształcanej, przejmowanej, dzielonej).

Jak wskazaliśmy już powyżej, fakt przejęcia praw i obowiązków jest szczególnie istotny i stanowi jeden z głównych argumentów za przeprowadzeniem tego typu procesów, gdyż dzięki temu po ich zakończeniu uzyskuje się podmiot gotowy do kontynuacji uprzednio prowadzonej działalności, bez konieczności przeprowadzania żmudnego procesu przenoszenia majątku, który wymagałby w innych przypadkach uzyskania niezbędnych zgód ze strony osób trzecich.

Nowelizacja KSH – nowe możliwości dla przedsiębiorców polskich oraz zagranicznych prowadzących biznes w Polsce

Kończąc generalne omówienie charakterystyki procesów reorganizacji warto wspomnieć o nowelizacji przepisów Kodeksu spółek handlowych z 15 września 2023 r.³

Wprowadziła ona (również w celu implementacji ustawodawstwa unijnego) szereg zmian pozwalających na internacjonalizację procesów podziału oraz przekształcenia spółek kapitałowych (możliwość transgranicznego połączenia spółek wprowadzona została już w 2013 r.), a także umożliwiła szeroki udział w procesach reorganizacji spółce komandytowo-akcyjnej⁴. Dodatkowo ustawodawca wprowadził w ramach tej nowelizacji możliwość dokonania nowego rodzaju podziału – tj. tzw. podziału przez wyodrębnienie.

Podział przez wyodrębnienie polega na utworzeniu z części majątku spółki dzielonej w ramach procesu reorganizacji zupełnie nowej spółki, której jedynym wspólnikiem staje się spółka dzielona⁵.

Szersze omówienie zmian wdrożonych w wyniku nowelizacji zawrzemy w osobnych publikacjach, niemniej jednak już w tym miejscu należy odnieść się pozytywnie do ich wprowadzenia, gdyż otwarcie spółek na transgraniczne procesy reorganizacyjne odpowiada realiom współczesnego biznesu i (z uwagi na uproszczenie przeniesienia całości lub części biznesu za granicę) powinno być szczególnie interesujące dla międzynarodowych grup spółek.

Nie ma także wątpliwości, że możliwość dokonania przedmiotowych procesów poprzez wykorzystanie (lub przy udziale) spółki komandytowo-akcyjnej, odpowiada naturze tego podmiotu (będącego de facto hybrydą spółki osobowej i kapitałowej); wprowadzenie nowego rodzaju podziału stanowi natomiast ciekawą i praktyczną alternatywę dla tradycyjnych metod poszerzania struktury grupy kapitałowej.

Jak widać, procesy reorganizacji spółek mogą nieść za sobą wiele korzyści, głównie z uwagi na możliwość dywersyfikacji ryzyka, koncentracji kapitału lub dostosowania formy prawnej do zmieniających się realiów rynkowych. Atrakcyjnym czynnikiem przemawiającym za takim sposobem stawiania czoła zmieniającym się realiom biznesowym jest dodatkowo możliwość łatwego przeniesienia majątku (w tym umów związanych z prowadzoną działalnością), umożliwiająca efektywną kontynuacje prowadzonej działalności.

Pomimo licznych korzyści należy, jednakże, pamiętać, że przekształcenie, połączenie oraz podział spółek są procesami dość skomplikowanymi, niosącymi za sobą poważne, często nieodwracalne konsekwencje. W związku z tym na etapie planowania oraz wykonania przedmiotowych procesów warto korzystać z pomocy ekspertów – w szczególności z zakresu prawa korporacyjnego oraz prawa podatkowego.

Gdyby byli Państwo zainteresowani przeprowadzeniem procesu przekształcenia, połączenia lub podziału polskiej spółki – lub też chcieli zasięgnąć rady odnośnie możliwości lub opłacalności tego typu rozwiązań – zapraszamy do kontaktu z naszymi ekspertami.

¹ Procedura przekształcenia jednoosobowej działalności gospodarczej w jednoosobową spółkę kapitałową wymaga przede wszystkim sporządzenia planu przekształcenia, który – w przeciwieństwie do planu przekształcenia spółki – wymaga formy aktu notarialnego oraz podlega obowiązkowemu badaniu przez biegłego rewidenta, bez względu na formę nowopowstałej spółki. 

² W wymiarze praktycznym wyrazem kontynuacji podmiotowej jest brak zmiany numeru NIP oraz REGON – w przypadku przekształcenia pozostają one bez zmian, a spółce przekształconej nadaje się jedynie nowy numer KRS. 

³ Wprowadzonej ustawą z 16 sierpnia 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks spółek handlowych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U.2023.1705 z dnia 2023.08.25).

⁴ Zgodnie z dokonaną nowelizacją, spółka komandytowo-akcyjna może podlegać podziałowi (w tym również podziałowi transgranicznemu), przejmować inne spółki lub powstać w wyniku procesu połączenia, jak i podlegać procesom przekształcenia transgranicznego. 

⁵ W przypadku pozostałych procesów podziału, podobnie jak w przypadku połączenia, zasadą jest, że do spółki nowo powstałej lub przejmującej przystępują wspólnicy spółki przejmowanej lub dzielonej.