W artykule odpowiadamy na pytania:
- Czym jest i jakie są kluczowe elementy darowizny?
- Czy obrót udziałami w spółce z o.o. jest swobodny?
- Na co należy zwrócić uwagę przed dokonaniem darowizny udziałów w spółce z o.o.?
- W jakiej formie zawrzeć umowę darowizny udziałów w spółce z o.o.?
- Jakich formalności należy dopełnić po dokonaniu darowizny udziałów w spółce z o.o.?
Udziały w spółce z o.o. mogą być przedmiotem obrotu prawnego, a najczęstszymi sposobami rozporządzenia nimi pozostaje ich sprzedaż lub darowizna. Co przy tym istotne, darowizna stanowi jedyną nieodpłatną formę przeniesienia udziałów. Niestety jednak nawet nieodpłatne przekazanie udziałów wiąże się z koniecznością zachowania pewnych procedur i dopełnienia określonych formalności, których przeoczenie może skutkować nieważnością takiej czynności. Na co warto więc uważać decydując się na zbycie udziałów w drodze darowizny?
Czym jest darowizna?
Darowizna jest umową, w której darczyńca zobowiązuje się – kosztem swojego majątku, a więc, nie otrzymując w zamian ekwiwalentu gospodarczego – do bezpłatnego świadczenia na rzecz obradowanego. Zasadniczo, zawarcie umowy darowizny następuje z chwilą złożenia przez obie strony zgodnych oświadczeń w tej kwestii.
Przedmiotem darowizny mogą być różne przysporzenia mające najczęściej postać działania – spełnienia świadczenia przez darczyńcę. Przesunięcia majątkowe w ramach darowizny dotyczą z reguły konkretnych aktywów, w tym również udziałów w spółce z o.o.
Czy darowizna udziałów w spółce z o.o. wymaga zgody spółki?
W kontekście skutecznego zawarcia darowizny udziałów w spółce z o.o. istotnego znaczenia nabiera zagadnienie obrotu udziałami i związanych z nim ograniczeń. Obrót udziałami jest swobodny, o ile umowa spółki nie wprowadza konieczności uzyskania zgody spółki albo nie określa innych reguł ograniczenia zbywalności.
Zgodnie z art. 182 § 1 Ustawy z 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 18 z późn. zm. (dalej jako: „k.s.h.”), zbycie udziału, jego części lub ułamkowej części udziału oraz zastawienie udziału umowa spółki może uzależnić od zgody spółki albo w inny sposób ograniczyć.
Najczęściej spotykanym ograniczeniem uwzględnianym w umowie spółki jest konieczność uzyskania zgody na podarowanie udziałów. Niektóre umowy wyraźnie określają również procedurę udzielenia takiej zgody. Jeżeli umowa spółki nie stanowi inaczej, to – zgodnie z art. 182 § 3 k.s.h. – zgoda na darowiznę udziałów (lub ich sprzedaż) udzielana jest przez zarząd w formie pisemnej i wymaga uchwały tego organu (art. 208 § 4 k.s.h.).
Jeżeli zarząd odmówi wyrażenia zgody na przekazanie udziałów w formie darowizny, wówczas zezwolić może na to sąd rejestrowy – pod warunkiem, że zachodzą ku temu ważne powody.
Umowa spółki może oczywiście inaczej określać kwestie związane z wyrażaniem zgody na zbycie udziału. Przykładowo, z uwagi na silny pierwiastek osobowy w spółce z o. o., umowa może przewidywać konieczność wyrażenia zgody przez organ inny niż zarząd – np. przez zgromadzenie wspólników. W takim przypadku zgoda będzie udzielona w formie pisemnej uchwały, podjętej przez wspólników zgodnie z art. 227 § 2 k.s.h. Brak takiej zgody nie będzie przy tym dawał podstaw do zwrócenia się przez wspólnika do sądu rejestrowego z wnioskiem o zezwolenie (por. Z. Jara [red.], Kodeks spółek handlowych. Komentarz. Wyd. 5, Warszawa 2024).
W tym miejscu powinniśmy również zwrócić uwagę na szczególną sytuację udziałów wspólnika zobowiązanego do powtarzających się świadczeń pieniężnych w rozumieniu art. 176 § 1 k.s.h. W tej sytuacji zbycie udziałów w drodze darowizny może nastąpić jedynie za zgodą spółki, o której mowa w art. 182 k.s.h. – chyba że umowa spółki stanowi inaczej.
Zgoda na darowiznę może być udzielona zarówno przed, podczas, jak i po dokonaniu czynności, jednak przeniesienie udziałów bez zezwolenia spółki z o.o. stanowi czynność bezskuteczną, i to zarówno wobec spółki, jak i w stosunkach między stronami. Oznacza to, że nabywca udziału (obdarowany) nie tylko nie zostanie wpisany do księgi udziałów, ale także nie będzie mógł wykonywać swoich praw korporacyjnych względem spółki. W konsekwencji, w takiej sytuacji, umowa darowizny może stać się skuteczna dopiero wtedy, gdy stosowne zezwolenie zostanie udzielone (Wyrok SN z 7.09.1993 r., II CRN 60/93, OSNC 1994, nr 7-8, poz. 159).
Usługi korporacyjne w RSM Poland
Zanim zdecydujesz się na darowanie udziałów sprawdź, czy umowa spółki przewiduje dodatkowe ograniczenia
Oprócz konieczności uzyskania zgody spółki na zawarcie umowy darowizny udziałów, umowa spółki może przewidywać dalsze ograniczenia podmiotowe i przedmiotowe, które należy przeanalizować przed dokonaniem czynności. Takie umowne ograniczenia mogą dotyczyć wszystkich (albo tylko wybranych) udziałów, a ściślej – wspólników (por. J. Bieniak, M. Bieniak, G. Nita-Jagielski, Kodeks spółek handlowych. Komentarz. Wyd. 9, Warszawa 2024).
Przykładowo, ograniczeniem może być konieczność spełnienia przez osobę nabywcy (obdarowanego) określonych, pożądanych przez pozostałych wspólników warunków (np. posiadanie określonego wykształcenia i doświadczenia lub posiadanie określonego stopnia pokrewieństwa z pozostałymi wspólnikami) lub prawo pierwszeństwa pozostałych wspólników w nabyciu udziałów jeśli zbywająca swoje udziały osoba ma zamiar obdarować nimi osobę trzecią. W tym ostatnim przypadku zgoda pozostałych wspólników zostaje wyrażona poprzez rezygnację ze skorzystania z prawa pierwszeństwa.
Zawarcie umowy darowizny udziałów naruszającej ustanowione ograniczenia obwarowane jest sankcją nieważności. Nie ma możliwości konwalidacji takiej czynności (por. J. Bieniak, M. Bieniak, G. Nita-Jagielski, Kodeks spółek handlowych. Komentarz. Wyd. 9, Warszawa 2024).
Co istotne, spółka z o.o. nie może zakazać w ogóle obrotu udziałami*, zarówno w sposób bezpośredni, jak i pośredni (np. poprzez nadmiernie długi okres na dokonanie zbycia, prowadzący do „uwięzienia” wspólnika w spółce)**.
* M. Allerhand, Kodeks..., op. cit., t. II, s. 30; J. Tomkiewicz, J. Bloch, Spółka..., op. cit., s. 55; T. Dziurzyński (w:) Kodeks, s. 207; A. Kidyba, Spółka z o.o. Komentarz, 2002, s. 228; M. Litwińska, Umowa..., op. cit., s. 129; J. Namitkiewicz, Kodeks..., op. cit., s. 94; I. Weiss, Prawo spółek, 2014, s. 364 i n.
** M. Rodzynkiewicz [w:] Kodeks spółek handlowych. Komentarz, wyd. VII, WKP 2018, art. 182.
Jaka jest właściwa forma dla umowy darowizny udziałów?
Zasadą jest, że oświadczenie darczyńcy powinno być złożone w formie aktu notarialnego (art. 890 § 1 zd. 1 k.c.). Tymczasem, przepisy k.s.h. wskazują, że umowa zbycia (darowizny) udziałów wymaga – pod rygorem nieważności – formy pisemnej, z podpisami notarialnie poświadczonymi, (art. 73 § 2 k.c. w zw. z art. 2 i art. 180 § 1 k.s.h.).
Którą formę wybrać? W praktyce dominuje pogląd, że, dla skutecznego przeniesienia własności udziałów (a więc również do ich darowania), wystarczające jest zastosowanie formy pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi. Rozwiązanie to jest akceptowane przez sądy rejestrowe.
Z ostrożności umowę darowizny można zawrzeć w formie surowszej, jednak należy wówczas liczyć się z wyższą taksą notarialną. Maksymalna stawka za notarialne poświadczenie podpisu wynosi 300 zł, podczas gdy koszt sporządzenia darowizny w formie aktu notarialnego będzie uzależniony od wartości przedmiotu darowizny.
Istotnym wyjątkiem od powyższych zasad jest darowanie udziałów w spółce, która została zawarta przy wykorzystaniu wzorca umowy, tj. przez system S24 (art. 1571 k.s.h.). W takim przypadku przeniesienie udziałów może nastąpić przy wykorzystaniu wzorca udostępnionego w systemie teleinformatycznym. Wówczas oświadczenia darczyńcy i obdarowanego opatruje się kwalifikowanym podpisem elektronicznym, podpisem zaufanym albo podpisem osobistym (art. 180 § 2 k.s.h.).
Pamiętaj! Darowanie udziałów wymaga zawiadomienia spółki z o.o.
Samo podpisanie umowy darowizny nie wystarczy. Żeby przejście udziałów na obdarowanego było skuteczne względem spółki, konieczne jest zawiadomienie spółki o tym fakcie i przedstawienie tzw. dowodu przejścia (art. 187 § 1 k.s.h.). Takim dowodem będzie umowa darowizny.
Dopiero od chwili skutecznego zawiadomienia dotychczasowy wspólnik traci status wspólnika, a wspólnikiem staje się obdarowany nabywca, który wstępuje we wszelkie prawa i obowiązki zbywającego darczyńcy (por. Z. Jara [red.], Kodeks spółek handlowych. Komentarz. Wyd. 4, Warszawa 2022. Przykładowo, nowy wspólnik ma możliwość uczestniczenia i głosowania na zgromadzeniu oraz uzyskania prawa do dywidendy – por. J. Bieniak, M. Bieniak, G. Nita-Jagielski, Kodeks spółek handlowych. Komentarz. Wyd. 9, Warszawa 2024). Powyższe zawiadomienie skutkować będzie koniecznością aktualizacji księgi udziałów przez zarząd spółki z o.o. (art. 188 k.s.h.).
Po otrzymaniu zawiadomienia o zawarciu umowy darowizny udziałów na spółce ciąży obowiązek zaktualizowania wpisów w KRS i CRBR
Po otrzymaniu zawiadomienia o darowiźnie udziałów zarząd spółki z o.o. powinien w terminie 7 dni złożyć do KRS wniosek o wpis zmiany w składzie wspólników, co wynika z art. 22 Ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 685 z późn. zm.) (dalej jako: „ustawa o KRS”). Po każdym wpisaniu zmiany zarząd składa sądowi rejestrowemu podpisaną przez wszystkich członków zarządu nową listę wspólników, wraz z informacją na temat liczby i wartości nominalnej udziałów każdego z nich, oraz wzmianką o ustanowieniu zastawu lub użytkowania udziału (art. 188 § 3 k.s.h.).
Dokonanie darowizny może też skutkować zmianą beneficjenta rzeczywistego i koniecznością aktualizacji wpisu spółki w Centralnym Rejestrze Beneficjentów Rzeczywistych. Informacje w CRBR należy zaktualizować w terminie 14 dni od dnia dokonania zmiany w KRS, co wynika z art. 60 ust. 1a pkt Ustawy z dnia 1 marca 2018 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1124 z późn. zm.) (dalej jako: „Ustawa AML”).
Zgłoszenie informacji o beneficjentach rzeczywistych następuje poprzez wypełnienie formularza na stronie internetowej Ministerstwa Finansów. W przypadku spółki z o.o. organem uprawnionym do dokonania zgłoszenia jest zarząd spółki, zgodnie z obowiązującymi w spółce z o.o. zasadami reprezentacji. O tym, kim jest beneficjent rzeczywisty i jak go zidentyfikować, pisaliśmy tutaj.
Darowizna udziałów a podatek od spadków i darowizn
Zgodnie z przepisem art. 1 ust. 1 pkt 2 Ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 596) (dalej jako: „Ustawa o podatku od spadków i darowizn”), nabycie przez osoby fizyczne udziałów w polskiej spółce z o.o. podlega podatkowi od spadków i darowizn.
Obowiązek podatkowy powstaje z chwilą zawarcia umowy (złożenia oświadczeń) (art. 6 ust. 1 pkt 4 Ustawy o podatku od spadków i darowizn), a podstawę opodatkowania stanowi wartość nabytych udziałów w spółce z o.o., po potrąceniu długów i ciężarów (czysta wartość), ustalona według ich stanu w dniu nabycia i cen rynkowych z dnia powstania obowiązku podatkowego (art. 7 ust. 1 Ustawy o podatku od spadków i darowizn).
Wysokość podatku ustala się w zależności od grupy podatkowej, do której zaliczany jest nabywca, oraz wartości rynkowej nabytych w drodze darowizny udziałów w spółce z o.o. (art. 9 oraz art. 14 ust. 1-2 Ustawy o podatku od spadków i darowizn). Sam obowiązek podatkowy ciąży z kolei na stronie obdarowanej udziałami w spółce z o.o. (art. 5 Ustawy o podatku od spadków i darowizn).
Zwolnienie od podatku dotyczy nabycia od małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochy – pod warunkiem, że obdarowana strona zgłosi nabycie udziałów w spółce z o.o. właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie 6 miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego.
Co istotne, opodatkowaniu podatkiem od spadków i darowizn nie podlega nabycie udziałów w polskiej spółce z o.o., jeżeli w dniu nabycia ani obdarowany, ani też darczyńca nie byli obywatelami polskimi i nie mieli miejsca stałego pobytu lub siedziby na terytorium Polski (art. 3 pkt Ustawy o podatku od spadków i darowizn).
Zgłoszenia dokonuje się na urzędowym formularzu (SDZ-2 albo SDZ-3) do właściwego naczelnika urzędu skarbowego.
Darowizna a podatek od czynności cywilnoprawnych
Podatkowi od czynności cywilnoprawnych podlegają umowy darowizny w części dotyczącej przejęcia przez obdarowanego długów i ciężarów albo zobowiązań darczyńcy (art. 1 ust. 1 lit. d) Ustawy z 9 września 2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych, t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 295) (dalej jako: „Ustawa o PCC”). Jeżeli zatem obdarowany nie przyjmie długów i ciężarów albo zobowiązań darczyńcy, to taka umowa nie będzie podlegać opodatkowaniu (por. T. Nierobisz, A. Wacławczyk, Podatek od czynności cywilnoprawnych. Komentarz. Warszawa 2011, Legalis).
Bezpieczne darowanie udziałów w spółce z o.o. wymaga odpowiedniego przygotowania i wiedzy.
Obrót udziałami w spółce z o.o., choć co do zasady swobodny, zazwyczaj wiąże się z pewnymi ograniczeniami. Skuteczna darowizna udziałów wymaga więc wcześniejszej rzetelnej analizy ograniczeń związanych z obrotem udziałami w spółce z o.o., uzyskania odpowiednich zgód, zawarcia umowy w odpowiedniej formie oraz zawiadomienia o tym fakcie spółki i stosownych organów.
Proces ten, choć z pozoru nietrudny, wymaga dużej uważności i znajomości przepisów prawa. Warto zatem rozważyć skorzystanie z profesjonalnego wsparcia w zakresie doradztwa korporacyjnego.