Zasady darowizny udziałów w spółce z o.o.

W artykule odpowiadamy na pytania:

• Czym jest i jakie są kluczowe elementy darowizny?
• Czy obrót udziałami w spółce z o.o. jest swobodny?
• Na co należy zwrócić uwagę przed dokonaniem darowizny udziałów w spółce z o.o.?
• W jakiej formie zawrzeć umowę darowizny udziałów w spółce z o.o.?
• Jakich formalności należy dopełnić po dokonaniu darowizny udziałów w spółce z o.o.?

Udziały w spółce z o.o. mogą być przedmiotem obrotu prawnego, a najczęstszymi sposobami rozporządzenia nimi pozostaje ich sprzedaż lub darowizna. Co przy tym istotne, darowizna stanowi jedyną nieodpłatną formę przeniesienia udziałów. Niestety jednak nawet nieodpłatne przekazanie udziałów wiąże się z koniecznością zachowania pewnych procedur i dopełnienia określonych formalności, których przeoczenie może skutkować nieważnością takiej czynności. Na co warto więc uważać decydując się na zbycie udziałów w drodze darowizny?

Czym jest darowizna?

Darowizna jest umową, w której darczyńca zobowiązuje się – kosztem swojego majątku, a więc, nie otrzymując w zamian ekwiwalentu gospodarczego – do bezpłatnego świadczenia na rzecz obradowanego. Zasadniczo, zawarcie umowy darowizny następuje z chwilą złożenia przez obie strony zgodnych oświadczeń w tej kwestii.

Przedmiotem darowizny mogą być różne przysporzenia mające najczęściej postać działania – spełnienia świadczenia przez darczyńcę. Przesunięcia majątkowe w ramach darowizny dotyczą z reguły konkretnych aktywów, w tym również udziałów w spółce z o.o.

Czy darowizna udziałów w spółce z o.o. wymaga zgody spółki?

W kontekście skutecznego zawarcia darowizny udziałów w spółce z o.o. istotnego znaczenia nabiera zagadnienie obrotu udziałami i związanych z nim ograniczeń. Obrót udziałami jest swobodny, o ile umowa spółki nie wprowadza konieczności uzyskania zgody spółki albo nie określa innych reguł ograniczenia zbywalności.

Zgodnie z art. 182 § 1 Ustawy z 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 18 z późn. zm. (dalej jako: „k.s.h.”), zbycie udziału, jego części lub ułamkowej części udziału oraz zastawienie udziału umowa spółki może uzależnić od zgody spółki albo w inny sposób ograniczyć. 

Najczęściej spotykanym ograniczeniem uwzględnianym w umowie spółki jest konieczność uzyskania zgody na podarowanie udziałów. Niektóre umowy wyraźnie określają również procedurę udzielenia takiej zgody. Jeżeli umowa spółki nie stanowi inaczej, to – zgodnie z art. 182 § 3 k.s.h. – zgoda na darowiznę udziałów (lub ich sprzedaż) udzielana jest przez zarząd w formie pisemnej i wymaga uchwały tego organu (art. 208 § 4 k.s.h.). 

Jeżeli zarząd odmówi wyrażenia zgody na przekazanie udziałów w formie darowizny, wówczas zezwolić może na to sąd rejestrowy – pod warunkiem, że zachodzą ku temu ważne powody. 

Umowa spółki może oczywiście inaczej określać kwestie związane z wyrażaniem zgody na zbycie udziału. Przykładowo, z uwagi na silny pierwiastek osobowy w spółce z o. o., umowa może przewidywać konieczność wyrażenia zgody przez organ inny niż zarząd – np. przez zgromadzenie wspólników. W takim przypadku zgoda będzie udzielona w formie pisemnej uchwały, podjętej przez wspólników zgodnie z art. 227 § 2 k.s.h. Brak takiej zgody nie będzie przy tym dawał podstaw do zwrócenia się przez wspólnika do sądu rejestrowego z wnioskiem o zezwolenie (por. Z. Jara [red.], Kodeks spółek handlowych. Komentarz. Wyd. 5, Warszawa 2024).

W tym miejscu powinniśmy również zwrócić uwagę na szczególną sytuację udziałów wspólnika zobowiązanego do powtarzających się świadczeń pieniężnych w rozumieniu art. 176 § 1 k.s.h. W tej sytuacji zbycie udziałów w drodze darowizny może nastąpić jedynie za zgodą spółki, o której mowa w art. 182 k.s.h. – chyba że umowa spółki stanowi inaczej.

Zgoda na darowiznę może być udzielona zarówno przed, podczas, jak i po dokonaniu czynności, jednak przeniesienie udziałów bez zezwolenia spółki z o.o. stanowi czynność bezskuteczną, i to zarówno wobec spółki, jak i w stosunkach między stronami. Oznacza to, że nabywca udziału (obdarowany) nie tylko nie zostanie wpisany do księgi udziałów, ale także nie będzie mógł wykonywać swoich praw korporacyjnych względem spółki. W konsekwencji, w takiej sytuacji, umowa darowizny może stać się skuteczna dopiero wtedy, gdy stosowne zezwolenie zostanie udzielone (Wyrok SN z 7.09.1993 r., II CRN 60/93, OSNC 1994, nr 7-8, poz. 159).

Zanim zdecydujesz się na darowanie udziałów sprawdź, czy umowa spółki przewiduje dodatkowe ograniczenia

Oprócz konieczności uzyskania zgody spółki na zawarcie umowy darowizny udziałów, umowa spółki może przewidywać dalsze ograniczenia podmiotowe i przedmiotowe, które należy przeanalizować przed dokonaniem czynności. Takie umowne ograniczenia mogą dotyczyć wszystkich (albo tylko wybranych) udziałów, a ściślej – wspólników (por. J. Bieniak, M. Bieniak, G. Nita-Jagielski, Kodeks spółek handlowych. Komentarz. Wyd. 9, Warszawa 2024). 

Przykładowo, ograniczeniem może być konieczność spełnienia przez osobę nabywcy (obdarowanego) określonych, pożądanych przez pozostałych wspólników warunków (np. posiadanie określonego wykształcenia i doświadczenia lub posiadanie określonego stopnia pokrewieństwa z pozostałymi wspólnikami) lub prawo pierwszeństwa pozostałych wspólników w nabyciu udziałów jeśli zbywająca swoje udziały osoba ma zamiar obdarować nimi osobę trzecią. W tym ostatnim przypadku zgoda pozostałych wspólników zostaje wyrażona poprzez rezygnację ze skorzystania z prawa pierwszeństwa. 

Zawarcie umowy darowizny udziałów naruszającej ustanowione ograniczenia obwarowane jest sankcją nieważności. Nie ma możliwości konwalidacji takiej czynności (por. J. Bieniak, M. Bieniak, G. Nita-Jagielski, Kodeks spółek handlowych. Komentarz. Wyd. 9, Warszawa 2024).

Co istotne, spółka z o.o. nie może zakazać w ogóle obrotu udziałami*, zarówno w sposób bezpośredni, jak i pośredni (np. poprzez nadmiernie długi okres na dokonanie zbycia, prowadzący do „uwięzienia” wspólnika w spółce)**.

* M. Allerhand, Kodeks..., op. cit., t. II, s. 30; J. Tomkiewicz, J. Bloch, Spółka..., op. cit., s. 55; T. Dziurzyński (w:) Kodeks, s. 207; A. Kidyba, Spółka z o.o. Komentarz, 2002, s. 228; M. Litwińska, Umowa..., op. cit., s. 129; J. Namitkiewicz, Kodeks..., op. cit., s. 94; I. Weiss, Prawo spółek, 2014, s. 364 i n.
** M. Rodzynkiewicz [w:] Kodeks spółek handlowych. Komentarz, wyd. VII, WKP 2018, art. 182.

Jaka jest właściwa forma dla umowy darowizny udziałów? 

Zasadą jest, że oświadczenie darczyńcy powinno być złożone w formie aktu notarialnego (art. 890 § 1 zd. 1 k.c.). Tymczasem, przepisy k.s.h. wskazują, że umowa zbycia (darowizny) udziałów wymaga – pod rygorem nieważności – formy pisemnej, z podpisami notarialnie poświadczonymi, (art. 73 § 2 k.c. w zw. z art. 2 i art. 180 § 1 k.s.h.). 

Którą formę wybrać? W praktyce dominuje pogląd, że, dla skutecznego przeniesienia własności udziałów (a więc również do ich darowania), wystarczające jest zastosowanie formy pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi. Rozwiązanie to jest akceptowane przez sądy rejestrowe.

Z ostrożności umowę darowizny można zawrzeć w formie surowszej, jednak należy wówczas liczyć się z wyższą taksą notarialną. Maksymalna stawka za notarialne poświadczenie podpisu wynosi 300 zł, podczas gdy koszt sporządzenia darowizny w formie aktu notarialnego będzie uzależniony od wartości przedmiotu darowizny. 

Istotnym wyjątkiem od powyższych zasad jest darowanie udziałów w spółce, która została zawarta przy wykorzystaniu wzorca umowy, tj. przez system S24 (art. 1571 k.s.h.). W takim przypadku przeniesienie udziałów może nastąpić przy wykorzystaniu wzorca udostępnionego w systemie teleinformatycznym. Wówczas oświadczenia darczyńcy i obdarowanego opatruje się kwalifikowanym podpisem elektronicznym, podpisem zaufanym albo podpisem osobistym (art. 180 § 2 k.s.h.). 

Pamiętaj! Darowanie udziałów wymaga zawiadomienia spółki z o.o.

Samo podpisanie umowy darowizny nie wystarczy. Żeby przejście udziałów na obdarowanego było skuteczne względem spółki, konieczne jest zawiadomienie spółki o tym fakcie i przedstawienie tzw. dowodu przejścia (art. 187 § 1 k.s.h.). Takim dowodem będzie umowa darowizny.

Dopiero od chwili skutecznego zawiadomienia dotychczasowy wspólnik traci status wspólnika, a wspólnikiem staje się obdarowany nabywca, który wstępuje we wszelkie prawa i obowiązki zbywającego darczyńcy (por. Z. Jara [red.], Kodeks spółek handlowych. Komentarz. Wyd. 4, Warszawa 2022. Przykładowo, nowy wspólnik ma możliwość uczestniczenia i głosowania na zgromadzeniu oraz uzyskania prawa do dywidendy – por. J. Bieniak, M. Bieniak, G. Nita-Jagielski, Kodeks spółek handlowych. Komentarz. Wyd. 9, Warszawa 2024). Powyższe zawiadomienie skutkować będzie koniecznością aktualizacji księgi udziałów przez zarząd spółki z o.o. (art. 188 k.s.h.).

Po otrzymaniu zawiadomienia o zawarciu umowy darowizny udziałów na spółce ciąży obowiązek zaktualizowania wpisów w KRS i CRBR

Po otrzymaniu zawiadomienia o darowiźnie udziałów zarząd spółki z o.o. powinien w terminie 7 dni złożyć do KRS wniosek o wpis zmiany w składzie wspólników, co wynika z art. 22 Ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 685 z późn. zm.) (dalej jako: „ustawa o KRS”). Po każdym wpisaniu zmiany zarząd składa sądowi rejestrowemu podpisaną przez wszystkich członków zarządu nową listę wspólników, wraz z informacją na temat liczby i wartości nominalnej udziałów każdego z nich, oraz wzmianką o ustanowieniu zastawu lub użytkowania udziału (art. 188 § 3 k.s.h.).  

Dokonanie darowizny może też skutkować zmianą beneficjenta rzeczywistego i koniecznością aktualizacji wpisu spółki w Centralnym Rejestrze Beneficjentów Rzeczywistych. Informacje w CRBR należy zaktualizować w terminie 14 dni od dnia dokonania zmiany w KRS, co wynika z art. 60 ust. 1a pkt Ustawy z dnia 1 marca 2018 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1124 z późn. zm.) (dalej jako: „Ustawa AML”). 

Zgłoszenie informacji o beneficjentach rzeczywistych następuje poprzez wypełnienie formularza na stronie internetowej Ministerstwa Finansów. W przypadku spółki z o.o. organem uprawnionym do dokonania zgłoszenia jest zarząd spółki, zgodnie z obowiązującymi w spółce z o.o. zasadami reprezentacji. O tym, kim jest beneficjent rzeczywisty i jak go zidentyfikować, pisaliśmy tutaj. 

Darowizna udziałów a podatek od spadków i darowizn 

Zgodnie z przepisem art. 1 ust. 1 pkt 2 Ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 596) (dalej jako: „Ustawa o podatku od spadków i darowizn”), nabycie przez osoby fizyczne udziałów w polskiej spółce z o.o. podlega podatkowi od spadków i darowizn. 

Obowiązek podatkowy powstaje z chwilą zawarcia umowy (złożenia oświadczeń) (art. 6 ust. 1 pkt 4 Ustawy o podatku od spadków i darowizn), a podstawę opodatkowania stanowi wartość nabytych udziałów w spółce z o.o., po potrąceniu długów i ciężarów (czysta wartość), ustalona według ich stanu w dniu nabycia i cen rynkowych z dnia powstania obowiązku podatkowego (art. 7 ust. 1 Ustawy o podatku od spadków i darowizn).

Wysokość podatku ustala się w zależności od grupy podatkowej, do której zaliczany jest nabywca, oraz wartości rynkowej nabytych w drodze darowizny udziałów w spółce z o.o. (art. 9 oraz art. 14 ust. 1-2 Ustawy o podatku od spadków i darowizn). Sam obowiązek podatkowy ciąży z kolei na stronie obdarowanej udziałami w spółce z o.o. (art. 5 Ustawy o podatku od spadków i darowizn). 

Zwolnienie od podatku dotyczy nabycia od małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochy – pod warunkiem, że obdarowana strona zgłosi nabycie udziałów w spółce z o.o. właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie 6 miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego. 

Co istotne, opodatkowaniu podatkiem od spadków i darowizn nie podlega nabycie udziałów w polskiej spółce z o.o., jeżeli w dniu nabycia ani obdarowany, ani też darczyńca nie byli obywatelami polskimi i nie mieli miejsca stałego pobytu lub siedziby na terytorium Polski (art. 3 pkt Ustawy o podatku od spadków i darowizn).

Zgłoszenia dokonuje się na urzędowym formularzu (SDZ-2 albo SDZ-3) do właściwego naczelnika urzędu skarbowego.

Darowizna a podatek od czynności cywilnoprawnych 

Podatkowi od czynności cywilnoprawnych podlegają umowy darowizny w części dotyczącej przejęcia przez obdarowanego długów i ciężarów albo zobowiązań darczyńcy (art. 1 ust. 1 lit. d) Ustawy z 9 września 2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych, t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 295) (dalej jako: „Ustawa o PCC”). Jeżeli zatem obdarowany nie przyjmie długów i ciężarów albo zobowiązań darczyńcy, to taka umowa nie będzie podlegać opodatkowaniu (por. T. Nierobisz, A. Wacławczyk, Podatek od czynności cywilnoprawnych. Komentarz. Warszawa 2011, Legalis). 

Bezpieczne darowanie udziałów w spółce z o.o. wymaga odpowiedniego przygotowania i wiedzy.

Obrót udziałami w spółce z o.o., choć co do zasady swobodny, zazwyczaj wiąże się z pewnymi ograniczeniami. Skuteczna darowizna udziałów wymaga więc wcześniejszej rzetelnej analizy ograniczeń związanych z obrotem udziałami w spółce z o.o., uzyskania odpowiednich zgód, zawarcia umowy w odpowiedniej formie oraz zawiadomienia o tym fakcie spółki i stosownych organów.

Proces ten, choć z pozoru nietrudny, wymaga dużej uważności i znajomości przepisów prawa. Warto zatem rozważyć skorzystanie z profesjonalnego wsparcia w zakresie doradztwa korporacyjnego.