Instrumenty finansowe – czy taki diabeł straszny? Prolog

Piotr STASZKIEWICZ
Audit Partner w RSM Poland

Kolejny rok dobiega końca, więc dla większości spółek i działów księgowych zaczął się czas wytężonej pracy i przygotowań do zamknięcia ksiąg. Na bazie informacji otrzymywanych od naszych klientów oraz zapytań kierowanych do nas w trakcie szkoleń prowadzonych dla działów finansowo-księgowych zebraliśmy grupę zagadnień, które w okresie przygotowywania sprawozdań finansowych cieszą się niemalejącym zainteresowaniem i nie tracą nic ze swojej aktualności. Gros z nich omówiliśmy już dla Państwa na łamach naszego bloga; są to zagadnienia związane z m.in.: leasingiem, w tym MSSF 16 Leasing, inwestycjami w nieruchomości MSR 40, modelem przeszacowania wg MSR 16 czy rozpoznawaniem przychodów wg MSSF 15. W kolejnych odsłonach przedstawimy natomiast zagadnienia związane z tworzeniem i prezentacją rezerw (MSR 37) oraz kwestią wartości rezydualnej i amortyzacji wg MSR 16. Niemniej największy nacisk położymy na analizę instrumentów finansowych.

Dlaczego instrumenty finansowe są takie ważne?

W świecie księgowych i audytorów krążą różne mity na temat instrumentów finansowych. Ale przede wszystkim niepisaną zasadą zdaje się być chęć odsunięcia ich tematu jak najdalej od siebie. To tak jakby powiedzieć, że „na pewno instrumenty finansowe mnie nie dotyczą” lub „w naszej małej spółce na pewno nie występują instrumenty finansowe”.

W rzeczywistości zagadnienie instrumentów finansowych dotyczy przedsiębiorców równie często, co pojawiające się prawie w każdym przedsiębiorstwie rzeczowe aktywa trwałe czy kapitały. Jeśli więc instrumenty finansowe występują w praktyce i są ważną częścią zdarzeń gospodarczych, to dlaczego miałyby być traktowane z mniejszą atencją niż inne pozycje bilansowe i pozostawione bez właściwej wyceny i prezentacji w sprawozdaniu finansowym?

Instrumenty finansowe pod lupą

Do instrumentów finansowych należą tradycyjne, podstawowe instrumenty takie, jak: obligacje czy akcje. W obrocie gospodarczym mamy też jednak do czynienia z instrumentami bardziej złożonymi, wśród których wymienić należy m.in.: swapy na stopy procentowe czy kontrakty terminowe. Większość spółek posiada instrumenty finansowe, dlatego też postanowiliśmy zaproponować Państwu serię artykułów, w których zasygnalizujemy, jak – z praktycznego punktu widzenia – instrumenty finansowe należy identyfikować, właściwie wyceniać i prezentować. Z pomocą przyjdą nam nie tylko przepisy Ustawy o rachunkowości (dalej: Uor) czy rozporządzenia ws. instrumentów finansowych (dalej: RMFIF), ale także, a może przede wszystkim, Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej (MSSF/IFRS) – w tym głównie MSSF 9, ale także MSSF 7, MSR 32 oraz MSR 39.

Historycznie, to w 1995 roku został opublikowany MSR 32, w którym zawarto wymogi dotyczące ujawniania informacji w zakresie instrumentów finansowych. Druga faza prac nad kwestią instrumentów, w tym nad zagadnieniami dotyczącymi ich ujmowania i wyceny, została zwieńczona MSR 39, 3 lata później. Na kolejne międzynarodowe standardy w zakresie instrumentów finansowych przyszło czekać do roku 2005, kiedy to Rada publikowała MSSF 7, a następnie do roku 2014, w którym opublikowano kompletny standard MSSF 9. Ale o tym wszystkim opowiemy już niebawem, bo w pierwszym półroczu 2020 roku.

Teraz, jak już nadmieniłem na wstępie, skupimy się na kwestii rozpoznawania i ujmowania rezerw, zobowiązań (w tym warunkowych), rozliczeń biernych kosztów (na bazie MSR 37) oraz amortyzacji środków trwałych z uwzględnieniem wartości rezydualnej (MSR 16).

W pierwszym z tych tematów bardzo często dochodzi bowiem do:

• nieujmowania rezerw wcale (niewłaściwe podejście do zdarzenia przeszłego wymagającego rozważenia tworzenia rezerw) lub
• niewłaściwego klasyfikowania rezerw i błędnej prezentacji w bilansie.

W wypadku wyceny rzeczowych aktywów trwałych wątpliwe wydają się być z kolei:

• metoda amortyzacji,
• zastosowanie wartości rezydualnej czy też
• ustalenie właściwej stawki amortyzacyjnej dla środka trwałego i jego części składowych.

Jeśli są Państwo zainteresowani prawidłowym ujmowaniem wymienionych powyżej kwestii w sprawozdaniu finansowym, zapraszam do uważnego śledzenia kolejnych wpisów na naszym blogu.