Wspólnicy spółki z o.o. oraz wnoszone wkłady

W artykule odpowiadamy na pytania:

• Kto może zostać wspólnikiem spółki z ograniczoną odpowiedzialnością?
• Jaka jest różnica pomiędzy pierwotnym oraz wtórnym nabyciem udziałów?
• Co może być przedmiotem wkładu do spółki z o.o. oraz jak dokonać jego poprawnego wniesienia?

W naszych wcześniejszych wpisach blogowych przedstawiliśmy już kluczowe cechy i zalety spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz omówiliśmy krok po kroku proces tworzenia i rejestracji takiego podmiotu. Przyszła więc pora, aby przyjrzeć się teraz temu, jak polskie przepisy definiują właścicieli (wspólników) spółki z o.o. oraz wnoszone przez nich wkłady. Postaramy się w przejrzysty sposób wytłumaczyć, jakie warunki trzeba spełniać, aby zostać wspólnikiem spółki z o.o., a także wyjaśnić pojęcie wkładu do spółki oraz przedstawić prawidłowy sposób jego wniesienia.  

Kim są wspólnicy spółki z o.o.? 

W przypadku spółki z ograniczoną odpowiedzialnością wspólnikiem spółki jest każda osoba, która posiada jej udział (rozumiany jako ułamek jej kapitału zakładowego, jak również jako ogół praw i obowiązków wspólnika). 

Upraszczając nieco powyższą definicję, wspólnikiem spółki jest osoba będąca jej właścicielem (lub jednym z właścicieli), na którą, w związku z tym faktem, przepisy narzucają określone prawa oraz obowiązki. 

Do najważniejszych praw wspólnika spółki z o.o. należą prawo do dywidendy, prawo głosu, prawo pierwszeństwa poboru nowych udziałów oraz prawo do udziału w masie likwidacyjnej. Podstawowym obowiązkiem wspólnika jest z kolei obowiązek wniesienia wkładów na udziały – wszelkie inne obowiązki wspólnika wymagają dla swojej ważności ich wskazania w treści umowy spółki, o czym stanowią przepisy art. 151 § 3 oraz art. 159 Kodeksu spółek handlowych.

Co do zasady wspólnikiem spółki z o.o. może być każda osoba fizyczna oraz prawna (w tym, z jednym wyjątkiem opisanym poniżej, inna spółka z ograniczoną odpowiedzialnością), jak również jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej (np. spółka osobowa prawa handlowego). Co warto podkreślić, wspólnikami spółki z o.o. mogą być również osoby oraz podmioty zagraniczne – w tym takie spoza obszaru Unii Europejskiej – co nie jest regułą np. w przypadku spółek jawnych lub partnerskich. 

Teoretycznie możliwe jest, aby wspólnikiem spółki z o.o. była nawet osoba fizyczna nieposiadająca pełnej zdolności do czynności prawnych (tj. osoba niepełnoletnia bądź ubezwłasnowolniona). W takim przypadku, z uwagi na specyfikę uczestnictwa w spółce, wymagane jest jej działanie poprzez przedstawiciela ustawowego (rodzica, opiekuna lub kuratora). W wyjątkowych sytuacjach konieczne będzie nawet uzyskanie zezwolenia sądu opiekuńczego.

Kto nie może zostać wspólnikiem?

Jedyne ograniczenie dotyczące osoby wspólnika spółki z ograniczoną odpowiedzialnością zawiera przepis art. 151 § 2 Kodeksu spółek handlowych, zgodnie z którym spółka z ograniczoną odpowiedzialnością nie może być założona wyłącznie przez inną jednoosobową spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością.

Przedmiotowe ograniczenie dotyczy również zagranicznych spółek będących odpowiednikami spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, a więc np. niemieckiej spółki GmbH lub holenderskiej spółki B.V. 

Wskazane tu ograniczenie budzi jednak pewne zastrzeżenia ze strony niektórych przedstawicieli doktryny, ponieważ odnosi się jedynie do procesu zakładania spółki, a nie jej dalszego funkcjonowania. Nie ma zatem przeszkód, aby, w wyniku późniejszych działań (w szczególności w wyniku nabycia wszystkich udziałów), jednoosobowa spółka z o.o. stała się jedynym wspólnikiem innej spółki z o.o. Ponadto, nie ma również przeszkód, aby spółka z o.o. założona została przez inną jednoosobową spółkę z o.o. i jej wspólnika lub inny powiązany z taką spółką podmiot. 

Ze względu na obecność tych rozwiązań, w nauce prawa pojawiają się postulaty uchylenia przedmiotowego zakazu lub też rozszerzenia go w sposób uniemożliwiający tę prostą metodę obejścia przepisów. 

Jak nabyć udziały i jaka jest różnica między nabyciem pierwotnym i wtórnym? 

Jak wyjaśniliśmy powyżej, aby zostać wspólnikiem spółki z o.o. konieczne jest posiadanie w niej udziału. Istnieją dwa zasadnicze sposoby nabycia przedmiotowego udziału (udziałów):

1. nabycie pierwotne – w wyniku objęcia nowoutworzonych udziałów,
2. nabycie wtórne – w wyniku nabycia istniejących już udziałów od dotychczasowego wspólnika.

Obydwa sposoby nabycia udziałów zasadniczo różnią się od siebie. 

W przypadku objęcia udziałów mamy do czynienia z czynnością zawieraną pomiędzy wspólnikiem a samą spółką: z jednej strony spółka zobowiązuje się do utworzenia nowych udziałów, z drugiej natomiast wspólnik zobowiązuje się do określonego świadczenia na rzecz spółki (w postaci wniesienia wkładu). 

Z objęciem udziałów (oraz, w konsekwencji, wniesieniem wkładów na ich pokrycie) mamy do czynienia każdorazowo w przypadku założenia spółki. Z oczywistych bowiem względów nie jest możliwe utworzenie spółki nieposiadającej udziałów oraz w konsekwencji – wspólników. Dodatkowo, późniejsze utworzenie nowych udziałów w Spółce możliwe jest w przypadku wdrożenia procedury podwyższenia kapitału zakładowego spółki. Szczegóły dotyczące przeprowadzenia tego procesu przedstawimy Państwu w naszych kolejnych publikacjach. 

Po utworzeniu spółki objęte udziały mogą stać się przedmiotem obrotu (choć umowa spółki może tutaj wprowadzać pewne ograniczenia lub też wymagać od wspólnika uprzedniego zastosowania określonej procedury – przede wszystkim w postaci wymogu uzyskania od spółki zgody na sprzedaż udziałów). Co do zasady wspólnik może dokonać zbycia wszystkich bądź jedynie części swoich udziałów na rzecz innego podmiotu, pozwalając w ten sposób nabywcy przedmiotowych udziałów na stanie się wspólnikiem spółki. Podstawowa różnica pomiędzy objęciem a nabyciem udziałów jest zatem taka, że w przypadku nabycia udziałów mamy do czynienia z transakcją pomiędzy zbywającym wspólnikiem a osobą trzecią, a nie pomiędzy wspólnikiem a spółką. 

Oznacza to, że nabywca istniejących już udziałów musi jedynie zapłacić odpowiednią cenę (lub też dokonać innego świadczenia) na rzecz zbywcy, czyli dotychczasowego wspólnika. Nie ma tym samym konieczności (ani możliwości), aby nabywca wnosił w tej sytuacji wkłady na rzecz spółki – stosowne wkłady zostały już bowiem wniesione na rzecz spółki przy okazji uprzedniego objęcia udziałów. Rzeczy wniesione do podmiotu tytułem pierwotnego wkładu stanowią już własność spółki i nie podlegają zwrotowi w przypadku zmiany właściciela udziałów.

Warto wskazać jeszcze jedno ważne zastrzeżenie dotyczące nabycia/zbycia udziałów: zgodnie z przepisem art. 16 Kodeksu spółek handlowych tego typu operacja (rozporządzenie udziałem) nie będzie możliwa przed wpisem do rejestru nowo utworzonej spółki lub przed wpisem do rejestru jej podwyższenia kapitału zakładowego.

Wkłady do spółki z o.o. 

Jak już wyjaśniliśmy powyżej, aby zostać wspólnikiem spółki z o.o. konieczne jest posiadanie udziałów. Zdobyć je możemy w drodze nabycia pierwotnego (mającego miejsce przy ich utworzeniu) lub też nabycia wtórnego (od dotychczasowego wspólnika spółki). Z oczywistych jednak względów do powstania udziałów (i ich ewentualnego późniejszego nabycia/zbycia) konieczne jest ich nabycie pierwotne, następujące w drodze objęcia. 

Objęcie udziałów wymaga złożenia przez wspólnika stosownego oświadczenia – od tego momentu jest on zobowiązany do wniesienia na rzecz spółki odpowiedniego wkładu.  

Jak brzmi definicja wkładu? Niestety, przepisy kodeksu spółek handlowych jej nie zawierają, niemniej pod tym pojęciem rozumieć należy świadczenie lub prawo o określonej wartości majątkowej, jakie wnoszone jest przez wspólnika na rzecz spółki w zamian za przyznany mu w tej spółce udział.  W ujęciu generalnym wkładem może być zarówno przedmiot o charakterze materialnym (np. nieruchomość, samochód, komputer, jak również określona kwota pieniężna, a nawet udziały w innej spółce), jak i niematerialnym (np. świadczenie usług na rzecz spółki). 

Zgodnie z treścią Kodeksu spółek handlowych możemy wyróżnić dwa podstawowe rodzaje wkładów: 

1. wkład pieniężny (oznaczający po prostu środki pieniężne),
2. wkład niepieniężny (tzw. aport). 

W tym miejscu musimy, jednakże, zwrócić uwagę na dość istotne różnice występujące pomiędzy spółkami osobowymi a spółkami kapitałowymi (do których należy spółka z o.o.).

Zgodnie z treścią przepisu art. 14 § 1 Kodeksu spółek handlowych, przedmiotem wkładu niepieniężnego do spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, spółki akcyjnej albo przeznaczonego na kapitał akcyjny prostej spółki akcyjnej nie może być prawo niezbywalne lub świadczenie pracy bądź usług. Oznacza to, że, w przypadku spółki z o.o., wspólnik może wnieść jedynie określone prawa majątkowe (o charakterze zbywalnym). 

Rozwiązanie to należy uznać za zasadne z uwagi na osobowość prawną spółek kapitałowych. Skoro spółki te (w tym spółka z o.o.) są podmiotami w pełni odrębnymi od swoich właścicieli (którzy nie odpowiadają za ich zobowiązania), to konieczne jest, aby rzeczywiście posiadały określony majątek, z którego mogliby zaspokoić się potencjalni wierzyciele. Z drugiej strony, w przypadku spółek osobowych niewypłacalność samej spółki nie stanowi aż tak poważnego ryzyka dla wierzycieli, gdyż za zobowiązania takich spółek, co do zasady, odpowiadają całym swoim majątkiem ich wspólnicy – wobec tego posiadanie przez spółkę osobową majątku w formie rzeczowej nie jest aż tak istotne.

Powyższe różnice uzasadniają również inny niż w przypadku spółek osobowych moment wniesienia wkładu. W przypadku spółki z o.o. umówiony wkład musi zostać wniesiony przed zarejestrowaniem jej powstania lub podwyższenia kapitału zakładowego – tak, aby doszło do pełnego pokrycia nowych udziałów*. W związku z tym podczas składania wniosku o wpis do rejestru nowej spółki lub podwyższenia jej kapitału zakładowego załącza się podpisane przez cały zarząd spółki oświadczenie z informacją o wniesieniu wkładów na pełne pokrycie kapitału zakładowego. Nieprawdziwość tego oświadczenia prowadzić może do osobistej odpowiedzialności członków zarządu za zobowiązania spółki. 

*Wyjątek od tej zasady przewiduje przepis art. 158 § 11 Kodeksu spółek handlowych, który dopuszcza wniesienie wkładu pieniężnego do spółki, której umowa zawarta została przy wykorzystaniu wzorca umowy – w terminie 7 dni od jej rejestracji.

Jak wygląda wniesienie wkładu do spółki z o.o.? 

Wniesienie wkładu to po prostu przeniesienie określonego prawa na rzecz spółki. W wyniku tej czynności właścicielem / uprawnionym z tytułu wnoszonego prawa staje się spółka, w zamian za co wspólnik otrzymuje jej udziały. Musimy przy tym pamiętać, iż wartość wnoszonego wkładu może być równa lub wyższa od wartości nominalnej udziałów*.

*Zgodnie z przepisem art. 154 § 3 zd. 1 Kodeksu spółek handlowych, udziały nie mogą być obejmowane poniżej ich wartości nominalnej.

W praktyce wniesienie wkładu może jednak okazać się problematyczne. O ile bowiem, co do zasady, brak jest komplikacji w przypadku wniesienia wkładu pieniężnego (dokonywanego w drodze stosowego przelewu, rzadziej – gotówką do kasy spółki), o tyle wątpliwości budzić może wniesienie aportu. W związku z faktem, iż w takim przypadku mamy do czynienia z przeniesieniem prawa, to aby prawidłowo wnieść aport (przenieść go na spółkę) stosowne oświadczenia muszą zostać dokonane we właściwej formie prawnej – np. wniesienie nieruchomości musi dla swojej ważności zostać dokonane w formie aktu notarialnego. 

W tym miejscu najczęściej zadawane jest jednak kolejne, całkiem zasadne pytanie: skoro umowa spółki z o.o., jak również wszelkie jej zmiany – a także, co do zasady, oświadczenie o objęciu udziałów – sporządzane są w formie aktu notarialnego, to czy w takiej sytuacji konieczne jest sporządzanie osobnego dokumentu dot. wniesienia wkładu? 

Na to pytanie prawnicy odpowiadają (niestety) najczęściej słowami „to zależy”. 

Zgodnie z treścią przepisu art. 155 kodeksu cywilnego, umowa sprzedaży, zamiany, darowizny, przekazania nieruchomości lub inna umowa zobowiązująca do przeniesienia własności rzeczy co do tożsamości oznaczonej przenosi własność na nabywcę, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej albo że strony inaczej postanowiły. W związku z faktem, iż każda nieruchomość jest rzeczą oznaczoną co do tożsamości (tj. rzeczą określoną indywidualnie, oznaczoną właściwym numerem księgi wieczystej), a treść umowy spółki oraz oświadczenia o objęciu udziałów wyraźnie wskazują na zobowiązanie wspólnika do wniesienia wkładu do spółki (przeniesienia przedmiotu wkładu na rzecz spółki) wydaje się, iż w takiej sytuacji nie ma konieczności składania dodatkowych oświadczeń. 

Powyższa konkluzja ma jednak pewne wady – zarówno z czysto akademickiego, jak i praktycznego punktu widzenia. 

Z naukowego punktu widzenia, aby doszło do przeniesienia prawa konieczne jest złożenie przez każdą ze stron oświadczeń woli prowadzących do zawarcia umowy. Warunki te wydają się być spełnione w przypadku wniesienia wkładu na mocy umowy spółki, w ramach której każdy ze wspólników składa oświadczenie o zawarciu stosownej umowy (umowy spółki) i wniesieniu określonego wkładu. Inaczej natomiast przedstawia się sytuacja w przypadku wniesienia wkładu w terminie późniejszym, tj. w przypadku podwyższenia kapitału zakładowego spółki. W tym drugim przypadku:

1. dotychczasowy wspólnik składa jedynie oświadczenie o objęciu nowych udziałów (albo podwyższonej wartości udziału lub udziałów), 
2. nowy wspólnik składa oświadczenie o przystąpieniu do spółki oraz objęciu nowego udziału lub udziałów.

Co więcej, pewne ograniczenia powoduje również – szczególnie w przypadku nieruchomości – praktyka sądów. Nierzadko wydziały wieczystoksięgowe przed wpisaniem spółki jako właściciela nieruchomości wymagają bowiem przedłożenia kompletu wymaganych oświadczeń woli w formie jednego dokumentu umowy.

Z powyższych względów, w przypadku wnoszenia wkładu niepieniężnego, dobrą praktyką jest zawieranie każdorazowo odrębnej umowy (tzw. umowy aportowej) – tak, aby uniknąć powyższych problemów lub wątpliwości. 

Podsumowanie: warto pamiętać kto i co może wnieść do spółki

Podsumowując krótko powyższe rozważania, po pierwsze wskazać należy, iż osoba wspólnika jest niezbędna do założenia oraz funkcjonowania spółki z o.o. Wspólnikiem spółki z o.o. może być nie tylko osoba fizyczna, ale również osoba prawna lub jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej (np. spółka osobowa prawa handlowego) – jedynym ograniczeniem jest niemożność założenia spółki z o.o. wyłącznie przez inną jednoosobową spółkę z o.o. (a zakaz ten dotyczy również zagranicznych spółek będących odpowiednikami tej spółki). 

Po drugie pamiętajmy, że pierwotnym (oraz podstawowym) obowiązkiem każdego ze wspólników jest z kolei wniesienie wkładu, tj. prawa o charakterze majątkowym na rzecz spółki – w zamian za obejmowane udziały.

Wreszcie, po trzecie: wnoszone do spółki wkłady mogą mieć charakter pieniężny i niepieniężny (aport). Z uwagi z kolei na kwestie praktyczne (oraz wątpliwości prawne), w przypadku wniesienia wkładu niepieniężnego rekomendowanym jest zawarcie pomiędzy spółką a wspólnikiem odrębnej umowy aportowej.