Instrumenty finansowe – czy taki diabeł straszny? Cz. 5.

Aleksandra SYSIAK
Audit Manager w RSM Poland

MSSF 9 a utrata wartości należności

Kontynuując temat instrumentów finansowych, poniżej zamieszczam – w formie pytań i odpowiedzi – zestawienie ważnych kwestii, związanych z tą tematyką.

Czy aktualna kondycja finansowa naszych kontrahentów będzie miała odzwierciedlenie w sprawozdaniu finansowym?

W dobie aktualnych wydarzeń związanych z epidemią COVID-19 istotnego znaczenia nabiera kwestia odpisów aktualizujących wartość należności. Standard MSSF 9 nakazuje bowiem analizę przyszłych strat związanych z danym aktywem, a co za tym idzie już teraz musimy zastanowić się, czy istnieje realne ryzyko, że wykazywane przez nas należności nie zostaną spłacone.

Co do zasady, po początkowym ujęciu składnik aktywów finansowych (nasza należność) wyceniany jest w zamortyzowanym koszcie (cenie transakcyjnej) przy zachowaniu wymogów w zakresie utraty wartości. 

Jak wygląda podejście do utraty wartości zgodnie z MSSF 9?

Zgodnie z ogólną zasadą, standard nakazuje ujęcie odpisu na oczekiwane straty kredytowe w wysokości 12-miesięcznych oczekiwanych strat jeżeli na dzień sprawozdawczy ryzyko kredytowe związane z danym aktywem finansowym nie wzrosło znacząco od momentu początkowego ujęcia lub w kwocie oczekiwanych strat kredytowych w całym okresie życia, jeśli zaobserwować można istotny wzrost ryzyka kredytowego (wariant A).

W przypadku należności handlowych standard przewiduje uproszczone podejście, jakim jest brak konieczności przeprowadzania powyższej analizy ryzyka kredytowego i  wyceny odpisu na oczekiwane straty kredytowe w kwocie równej oczekiwanym stratom kredytowym w całym okresie życia danej należności (wariant B).

Wybór jednego z dwóch powyższych wariantów jest decyzją jednostki dotyczącą zastosowanych zasad polityki rachunkowości. Warto zaznaczyć, że zastosowanie modelu ogólnego będzie skutkowało koniecznością częstszego monitorowania zmian w standingu kredytowym naszych kontrahentów, ale na moment początkowego ujęcia odpisu z tytułu utraty wartości będzie w niższej kwocie, niż przy zastosowaniu uproszczonego modelu macierzy rezerw.

W jaki sposób ustalić odpis przy zastosowaniu macierzy rezerw?

Przy ustalaniu odpisu na oczekiwane straty kredytowe przydatne może okazać się praktyczne podejście, polegające na zbudowaniu macierzy rezerw. Do jej zbudowania jednostka może wykorzystać swoje dane historyczne dotyczące strat kredytowych, skorygowane w stosownych przypadkach o wpływ informacji dotyczących przyszłości (np. wpływ epidemii COVID 19 na działalność naszego kontrahenta, kryzys w sektorze, zmiana profilu klienta). W celu ustalenia oczekiwanych strat kredytowych, należności handlowe powinny zostać pogrupowane na podstawie podobieństwa charakterystyki ryzyka kredytowego np. pod względem sposobu zabezpieczania należności, segmentu sprzedaży, czy regionu.  Poniższy schemat przedstawia propozycję podejścia do wyznaczenia wartości oczekiwanej straty kredytowej.

Oczekiwana strata kredytowa   =  Prawdopodobieństwo utraty wartości  x  Wartość ekspozycji na moment utraty wartości  x  Strata w przypadku utraty wartości

Prawdopodobieństwo utraty wartości powinno odzwierciedlać najlepszy możliwy do uzyskania szacunek oczekiwanych przyszłych strat dla danego segmentu (grupy) i powinno być uzgodnione z historycznymi współczynnikami nieściągalnych należności. Warto zwrócić uwagę, że historyczne dane należy skorygować w taki sposób, aby odzwierciedlały aktualne okoliczności w danym segmencie (sytuację finansową tej grupy kontrahentów) i racjonalne oczekiwania co do przyszłości. Należy również usunąć skutki warunków w okresie historycznym, które są nieistotne dla przyszłych przepływów pieniężnych wynikających z umowy.

W macierzy rezerw można przykładowo określić stałe stawki rezerw w zależności od liczby dni, o jaką dana należność z tytułu dostaw i usług jest przeterminowana (na przykład 1 procent, jeżeli należność nie jest przeterminowana, 2 procent, jeżeli jest przeterminowana o mniej niż 30 dni, 3 procent, jeżeli jest przeterminowana o więcej niż 30 dni, lecz mniej niż 90 dni, 20 procent, jeżeli jest przeterminowana o 90–180 dni, itd.). Szacunki zmian w oczekiwanych stratach kredytowych powinny odzwierciedlać zmiany powiązanych danych, dających się zaobserwować w kolejnych okresach, takie, jak zmiany stóp bezrobocia, cen nieruchomości itowarów, statusu płatności lub innych czynników, które wskazują na straty kredytowe z tytułu instrumentu finansowego lub w grupie instrumentów finansowych. Jednostka poddaje regularnemu przeglądowi metodykę i założenia stosowane do szacowania oczekiwanych strat kredytowych aby zmniejszyć wszelkie różnice między szacunkami a rzeczywistymi danymi dotyczącymi strat kredytowych.

Oczekiwaną stratę kredytową stanowić zatem będzie wartość ekspozycji, przez którą rozumieć należy saldo należności w wartości nominalnej, jakie zostanie skorygowane o ustalone w sposób opisany powyżej prawdopodobieństwo utraty wartości i szacowaną stratę w przypadku wystąpienia utraty wartości (czyli procent należności, jaki nie zostanie odzyskany w przypadku pojawienia się straty). Dla każdej z grup należności wartość oczekiwanej straty kredytowej należałoby ustalić osobno.

Jak ująć oczekiwaną stratę kredytową w księgach?

Wyliczona w ten sposób oczekiwana strata kredytowa ujmowana jest w wyniku finansowym w korespondencji bezpośrednio z kontem należności lub poprzez konto odpisu aktualizującego należności (jest to decyzja polityki rachunkowości).

Słowem podsumowania

Zastosowanie praktycznego podejścia przewidzianego w MSSF 9 może znacznie ułatwić proces ujmowania odpisu na oczekiwane straty kredytowe. Odpis co do zasady jest wartością szacunkową, ale przyjęcie odpowiedniej metodologii i założeń poprzedzonych dogłębną analizą i znajomością branży oraz zachowań naszych kontrahentów pozwoli na ustalenie oczekiwanych strat kredytowych w wiarygodnych wartościach. Standard stawia tutaj nowe wyzwania dla wielu jednostek, ponieważ kluczowe przy opracowaniu podejścia i metodologii  jest również zaprojektowanie i wdrożenie konkretnych modeli szacowania oczekiwanych strat kredytowych, które będą odpowiednio zintegrowane z procesem zarządzania ryzykiem kredytowym oraz procesami związanymi z budżetowaniem i planowaniem finansowym.

Zapraszamy do śledzenia naszych kolejnych artykułów poświęconych instrumentom finansowym na blogu – w najbliższym przedstawimy kilka wątpliwości naszych klientów dotyczących definicji instrumentu finansowego.