Klasyfikacja jednostek gospodarczych według różnych regulacji prawnych

Klasyfikacja podmiotów gospodarczych jest bardzo ważnym wyznacznikiem, określającym zasady prowadzenia działalności gospodarczej. Przynależność do poszczególnych grup z klasyfikacji decyduje m.in. o tym, czy dana jednostka gospodarcza będzie prowadzić wyłącznie obowiązkową ewidencję, ukierunkowaną na rozliczenia podatkowe, oraz określa, w jakim zakresie będzie wykonywać obowiązki związane ze sporządzaniem sprawozdań finansowych. Kryterium wielkości przedsiębiorstwa stosuje się również przy przyznawaniu różnego rodzaju dotacji, środków pomocy publicznej oraz nakładaniu podatkowych obowiązków sprawozdawczych.

Klasyfikacja jednostek gospodarczych według odmiennych regulacji prawnych

W prawnej klasyfikacji jednostek podmioty gospodarcze dzielone są według kryterium jakościowego i ilościowego. Ze względu na niejednolitość oraz subiektywizm w ocenie przynależności kwalifikacyjnej, kryteria jakościowe są rzadko stosowane w praktyce gospodarczej. Dlatego, jak zwraca na to uwagę Kazimierz Sawicki, (...) w przepisach prawa, standardach rachunkowości i praktyce do klasyfikacji jednostek gospodarczych stosuje się kryteria ilościowe [1]. Ten drugi rodzaj kryteriów oparty jest na liczbie osób zatrudnionych w danym podmiocie gospodarczym, jego sumie bilansowej oraz wartości przychodów.

Wedle powyższego zakresu warunkiem zaliczenia do danej grupy jest spełnienie dwóch z trzech wymienionych warunków, przy czym, zgodnie z ustawą prawo przedsiębiorców, spełnienie warunku zatrudnienia jest wymagane w każdym przypadku. Zestawienie wielkości, opisujących mikro, małe, średnie i duże przedsiębiorstwa według krajowych i europejskich regulacji, przedstawia tabela 1.

Tabela 1: Klasyfikacja mikro, małych, średnich i dużych jednostek gospodarczych

Źródło: opracowanie własne na podstawie Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości, Dz. U. z 2021 r. poz. 217, Ustawa z dnia 6 marca 2018 r. Prawo przedsiębiorcy Dz. U. z 2021 poz.. 162, Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 26 czerwca 2013 r. w sprawie rocznych sprawozdań finansowych, skonsolidowanych sprawozdań finansowych i powiązanych sprawozdań niektórych rodzajów jednostek, zmieniająca dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2006/43/WE oraz uchylająca dyrektywy Rady 78/660/EWG i 83/349/EWG, Dz. U. UE L 182/19.

Sposoby ustalania wielkości jednostek gospodarczych

Jak wynika z tabeli 1, we wszystkich przedstawionych aktach prawnych występuje definicja mikro i małej jednostki. Dyrektywa UE 201/34/UE określa ponadto średnie i duże przedsiębiorstwa. W ustawie prawo przedsiębiorców określono przedsiębiorstwa średnie, natomiast nie występuje tam typologia dużych przedsiębiorstw. Dużym przedsiębiorcą będzie więc jednostka, która nie spełnia warunków do bycia jednostką średnią. W przepisach ustawy o rachunkowości nie występuje podział na średnie i duże przedsiębiorstwa, pojawia się za to rozróżnienie na jednostki podlegające corocznemu badaniu przez biegłego rewidenta i takie, przed którymi nie stawia się tego obowiązku.

Zgodnie z art. 64 ust. 1 pkt. 4 ustawy o rachunkowości, sprawozdanie finansowe jednostki podlega obowiązkowemu badaniu przez biegłego rewidenta, jeśli jednostka w poprzedzającym roku obrotowym, za który sporządziła sprawozdanie finansowe, spełni co najmniej dwa z następujących warunków:

• średnioroczne zatrudnienie w przeliczeniu na pełne etaty wyniosło co najmniej 50 osób,
• suma aktywów bilansu na koniec roku obrotowego stanowiła równowartość w walucie polskiej co najmniej 2 500 000 euro,
• przychody netto ze sprzedaży towarów i produktów oraz operacji finansowych za rok obrotowy stanowiły równowartość w walucie polskiej co najmniej 5 000 000 euro[2].

W przeciwieństwie do powyższych regulacji prawnych, Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości dla Małych i Średnich Przedsiębiorstw (dalej MSSF dla MŚP), klasyfikuje podmioty gospodarcze zgodnie z kryterium jakościowym. Zgodnie z tymi wytycznymi, za małe i średnie jednostki uznaje się te, które nie są jednostkami zainteresowania publicznego oraz publikują sprawozdania finansowe ogólnego przeznaczenia dla zewnętrznych odbiorców[3]. W odróżnieniu od MSSF dla MŚP, Międzynarodowy Standard Rachunkowości oraz Międzynarodowy Standard Sprawozdawczości Finansowej nie uwzględniają klasyfikacji przedsiębiorstw, ponieważ Rada MSSF opracowuje odrębne koncepcje jednostki sprawozdawczej.

Zastosowanie prawnej klasyfikacji jednostki w praktyce

Klasyfikacja jednostek gospodarczych według ustawy o rachunkowości jest implementacją dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady MSSF. Obydwie regulacje, za pomocą prawnej typologii jednostek, stwarzają małym jednostkom i mikrojednostkom możliwość skorzystania z uproszczeń podczas prowadzenia rachunkowości oraz sprawozdawczości finansowej. W zakres przewidzianych ułatwień dla tych jednostek wchodzą m.in.:

• uproszczony bilans oraz rachunek zysków i strat,
• brak obowiązku sporządzenia zestawienia zmian w kapitale (funduszu) własnym i rachunku przepływów pieniężnych (jeśli są to jednostki podlegające temu badaniu),
• brak obowiązku sporządzenia informacji dodatkowej (w przypadku jednostki mikro) oraz uproszczona informacja dodatkowa (dotyczy jednostki małej),
• brak obowiązku sporządzenia sprawozdania z działalności jednostki,
• rezygnacja z zachowania zasady ostrożności przy wycenie poszczególnych aktywów spółki,
• możliwość stosowania zasad podatkowych do dokonywania odpisów amortyzacyjnych środków trwałych,
• brak obowiązku tworzenia rezerw dotyczących przyszłych świadczeń dla pracowników, w tym świadczeń emerytalnych.

Ustawa o rachunkowości oraz Dyrektywa 2013/34/UE umożliwiają zastosowanie uproszczeń przez podmiot gospodarczy, który spełnia warunki prawnej klasyfikacji jednostek, lecz korzystanie z nich nie jest obowiązkowe. Decyzje w zakresie wcielania w życie konkretnych uproszczeń podejmuje każdorazowo organ zarządzający przedsiębiorstwem.

Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej nie posiadają charakteru regulacji prawnej, lecz stanowią dla nich wzorce, a także pełnią rolę wytycznych względem wyceny jednostek oraz ujawniania i ujmowania w zestawieniach różnych informacji finansowych. Zalecenia MSSF w zakresie sprawozdań finansowych są w pewnym stopniu uwzględniane w dyrektywach Unii Europejskiej, lecz dyrektywy te nie uwzględniają klasyfikacji jednostek według MSSF, ze względu na niejednorodność.

Prawna klasyfikacja jednostek według prawa przedsiębiorców jest z kolei uwzględniania przy przyznawaniu m.in. dotacji i mikropożyczek przez rząd. Bierze się ją pod uwagę również w momencie nakładania nowych lub dodatkowych obowiązków podatkowych na jednostkę – terminy wdrożenia owych obowiązków są uzależnione od wielkości przedsiębiorstwa.

Podsumowanie

Reasumując, klasyfikacja przedsiębiorstw jest uzależniona od stosowanej regulacji prawnej – w ustawie o rachunkowości, ustawie prawo przedsiębiorstw oraz dyrektywie UE 2013/34/UE scharakteryzowano jednostki gospodarcze według kryterium ilościowego, natomiast typologia podmiotów gospodarczych według MSSF dla MŚP przeprowadzona została według kryterium jakościowego. Warto zagłębić się w te zestawienia, gdyż wiedza na temat wielkości własnego przedsiębiorstwa w kluczu prawnej klasyfikacji jednostki gospodarczej może być pożyteczna w trakcie prowadzenia działalności gospodarczej oraz podejmowania decyzji gospodarczych. Pozwala nie tylko na sprawne zarządzanie jednostką poprzez skorzystanie z możliwych uproszczeń związanych ze sprawozdawczością finansową, ale również określenie, czy podmiot ma prawo skorzystać z różnego rodzaju pomocy publicznej.

W razie jakichkolwiek pytań lub potrzeby omówienia prawnej klasyfikacji jednostek oraz możliwości zastosowania uproszczeń z nich wynikających, gorąco zachęcamy do kontaktu.